Псковысо 104-ше парашютно-десантный полкын 6-шо ротыжын подвигым ыштымыжлан тений 1 мартыште коло ий темеш. Бойышо 84 десантник колен. Нунын коклаште иктыже Марий Эл гыч лийын. Тиде – батальонын командирже Марк Евтюхин.
Йоча пагыт
Кудлымшо ийлаште самырык ӱдыр Лидия ешыж дене Киров ола гыч Йошкар-Олаш илаш куснен гына улмаш. А Николай Евтюхин, военный академийым тунем пытарымеке, Марий кундемыш распределений почеш логалын. Лидия ден Николай Йошкар-Оласе Офицер пӧртыштӧ танце годым палыме лийыныт да келшаш тӱҥалыныт.
1964 ий 1 майыште 20 ияш Лидия ден 33 ияш Николай Евтюхинын эргышт шочын. Икшывылан кочан лӱмжым пуэныт. Марк кочаж гаяк пеҥгыде койыш-шоктышан кушкын. Эргын талукаш улмыж годым ачажым Чукоткыш служитлаш кусареныт. Тушто илыш условият уда лийын, климатат йочалан келшен огыл, сандене икшывым Николайын аваже деке Абхазийысе Гагра олаш илаш колтеныт. Николай ден Лидиян кокымшо йочаштат коваж дене кушкын. Икмыняр жап гыч Николайым Грузийысе Тбилиси олаш служитлаш колтеныт, туштак пачерым пуэныт. Тунам икшыве-влак уэш ача-ава дене илаш тӱҥалыныт. Но вич ий гыч Североморскыш куснаш логалын. Тыште икшыве-влак 7-ше №-ан школышто тунемыныт. Нылымше классыште Маркым Лилия лӱман ӱдыр дене ик парт коклаш шынденыт. Вараже ӱдыр рвезын пелашыже лиеш.
Военный карьере
Профессийым ойырен налме шотышто М.Евтюхин кужун шонен огыл, юж-десант войскан Рязаньысе кӱшыл командный училищышкыже тунемаш пурен. Тунеммыж годымак 1986 ийыште Лилиям марлан налын. А ик ий гыч Оля ӱдырышт шочын. Училищым тунем пытарымеке, Марклан лейтенант званийым пуэныт.
1985 ийыште рвезым Псков областьысе 76-шо юж-десант дивизийыш колтеныт. Тунам самырык военный боевой йолташыже-влак дене, Афганистаным, Абхазийым, Киргизийым, Боснийым эртем, Чечня марте шуам манын шонен огыл.
1985-1988 ийлаште взводын командирже Марк Николаевич Афган сарыште участвоватлен. 1987 ийыште тудо рото командирын алмаштышыже, а варарак ротын командирже лийын. 1993 ийыште батальон командирлан шогалтеныт.
1994-1996 ийлаште Марк Евтюхин икымше Чечня сарыште кредалын. Чечняште лиймыж нерген Марк Николаевич ешыжлан ойлен огыл.
1995 ийыште Марк Николаевич Югославийыште ООН-ын Миротворческий вийжын 554-ше посна пехотный батальонын ротыжым вуйлатен. 1998 ийыште тудым 76-ше гвардейский юж-десант дивизийысе 104-ше гвардейский парашютно-десантный полкышто батальон командирлан шогалтеныт.
Изажын примерже почеш, Маркын Игорь шольыжо Рязаньысе десант училищым тунем пытарен. Икымше Чечня сарыште лийын да нелын сусырген. Тиде жапыште ача-аважлан колымо нерген кагаз йоҥылыш миен. Ик жап гыч Игорь мӧҥгыжӧ пӧртылын. Шоя увер деч вара ачажын, Николай Васильевичын, инфаркт лийын, колымашке шуктен.
Ачаштын колымыжо рвезе-влаклан умбакыже элна ончылно порысым шуктымаште чаракым ыштен огыл. Кокымшо Чечня сар тӱҥалмеке, ондак Игорь, вара Марк тушко каеныт. Чечняш кайымыж нерген Марк Николаевич арня ончыч гына ешыжлан каласен.
Пытартыш командировко
Марк Евтюхин батальонжо дене Чечняшке 2000 ий 31 январьыште миен шуын. Нуно шындыме задаче-влакым вигак шукташ тӱҥалыныт, тыге 9 февральыште батальон икымше «боевой крещенийым» налын. Дышне-Ведено населённый пунктыш колонно дене кайыме годым боевик-влакын засадыштым ужыныт да кӱчык жапыште обороным ыштеныт. Боевик-влак шонымыштым шуктен кертын огытыл. Бой годым десантник-влак 30 боевикым да кок автомашинам пытареныт.
28 февральыште юж-десант войскасе 76-ше гвардейский дивизийын 104-ше полкысо 2-шо батальонысо 6-шо ротыжлан боевик-влакын коштмо маршрутыштышт засадым ышташ приказым пуэныт. Рото командирлан майор Сергей Молодовым шогалтеныт. Майор службыш шукерте огыл гына толшо лийын, сандене курыкыш ротым кокымшо батальонын командирже Марк Евтюхин наҥгаен.
Курык коклаш 90 десантник кӱзен. Палемдыме верыш вич меҥге миен шуде, ончыко 12 разведчикым колтеныт. Разведчик-влак боевик-влак дене вашлийыныт, лӱйкалымаш тӱҥалын. Боевик-влакын виян, кугу отрядышт лийын. Тудым ваххабит Хаттаб вуйлатен.
2000 ий 29 февральыште 12 шагатат 30 минутышто 6-шо ротын пытартыш бойжо талышнен.
Кредалмаш тӱҥалмеке, боевик-влак деке Аргунский ущелье гыч ешартыш полыш ынже тол манын, подполковник Марк Евтюхин 776.0 отметке кӱкшытыштӧ десантник-влак дене обороным тӱҥалыныт. Майор Молодовын колымыж деч вара Евтюхин командованийым шке ӱмбакыже налын.
Шӱдӧ наре салтак, тӱҥ шотышто срочник-влак, опытан кокшӱдӧ утла боевик ваштареш кредалын. Бой 16 шагат шуйнен. Вес кечылан кудымшо ротын кумшо ужашыже веле кодын. Боец-влаклан курыкым эртен, Грузий чек воктене курык коклаш каяш кӱлын, сандене шонымыштым шукташак тыршеныт. Кредалме годым Хаттабын отрядше гыч 400 утла еҥ колен.
Марк Евтюхин бой годым шуко гана сусырген, но садак командований деч кораҥын огыл. 1 мартыште эрдене М.Евтюхин раций дене кушто улмыж нерген каласен. Тыге тудо моло-влакым утарен, а шкеже колен. Тиде кечын куд шагат эрдене Лилия помыжалтын. Ушыштыжо эре ик сӱрет лийын: курыкыш шуко еҥ кӱза. Молан тиде сӱрет кончымым вара гына тудо пален налеш.
Бойышто 84 десантник колен. Нунын коклаште – 13 офицер. 22 еҥлан (21 еҥлан колымек) Российын Геройжо лӱмым пуэныт. 68 (63-лан колымек) салтакым да офицерым Патырлык орден дене наградитленыт.
Тушман дене вучыдымын вашлийыныт гынат, кудымшо рото боевик-влакын наступленийыштым чактарен. Мемнан войска-влак курыкым гына огыл, тыгак Дагестаным арален коденыт. Тушман-влак умбакыже тушто кугу террористический актым ышташ шоненыт.
Россий Федераций Президентын 2000 ий 12 мартысе указше почеш подполковник, 35 ияш Марк Николаевич Евтюхинлан Россий Федерацийын Геройжо лӱмым пуэныт.
– Тиде шучко кредалмашыште мемнан икшывына-влак коленыт. Нине рвезе-влакын ача-авашт лӱм дене каласем: тиде – кугу ойго. Жап эртыме семын чыла мондалтеш маныт, но ача-аван чонышт тугак коржеш. Тиде неле пагытыште вашлиймаш годым Россий Президентын мутшо гына лыпландарен: «Нине рвезе-влак Российым утарен коденыт»,– ойла Лидия Евтюхина.
Йошкар-Олаште М.Евтюхинын ондак илыме пӧртышт (Гагарин урем 18 №-ан) фасадеш мемориал оҥам сакеныт.
2017 ий 2 августышто Сеҥымаш бульварыште Россий Федерацийын Геройжо Марк Евтюхилан бюстым почмо.
2018 ийыште Йошкар-Олан ик уремжылан тудын лӱмжым пуымо.
Йошкар-Олаште В.Ленин лӱмеш тӱвыра полат ончылсо вер Воин-десантник-влакын скверышт маналтеш.
Кажне ийын Йошкар-Олаште Марк Николаевич Евтюхин лӱмеш дзюдо дене турнир эртаралтеш.
2005 ий годсек М.Евтюхинын лӱмжым «Гром» военно-патриотический клуб нумалеш.