Морко район Унчо селаште июнь тӱҥалтыште лийынна. Тунам верысе школ воктене марий йылме ден литературым туныктышо Р.Н.Петрова дене палыме лийынна. Римма Николаевна паша деч вара мӧҥгыжӧ велосипед дене кудалеш ыле. Марий Элын сулло туныктышыжо 3 августышто 60 ияш лӱмгечыжым палемден. А школышто 1986 ий годсек пашам ышта.
Шӱргыял олмеш Унчыш
Шлань ялын шочшыжо Марий кугыжаныш университет деч вара вик Унчо школыш пашаш толын.
– Университет деч вара кӧ мыняр баллым поген, онченыт да распределений почеш школлаш туныкташ колтеныт. Советский район Топкайэҥер посёлкыш пашаш кайынем ыле – йолташ ӱдырем тудо район гыч. Но мый дечем ик баллан шукырак погышо еҥ, ончычрак пурен, тудо школым ойырен налын. Мыланем Унчо да Шӱргыял школ-влак кодыныт ыле. Унчыш толаш ӧрынамат, Шӱргыял школыш каенам. Икымше гана паша верышкем Морко посёлко гыч пасу гоч йолын ошкылынам. Но тудо ийын Шӱргыялыш маровед марлан миен улмаш, тудым пашаш налаш лийыныт. Тылеч вара Унчо школ директор «Мемнан дек тол, паша верым муына» манын мыланем темлен. Тыге Унчо школышто ынде 38 ий туныктем, – каласкала Р.Петрова.
Вурсаш тунемаш пернен
Самырык туныктышылан визымше классым вуйлаташ пуэныт. Икымше ийын пашаште путырак нелын чучын. Классыштыже Шлань ялже гыч вич ӱдыр тунемын. Нунын дене пырля эрдене школыш ошкылыныт, кастенат урок-влак деч вара мӧҥгышт пырля пӧртылыныт. Туныктышо школышто вич-куд шагат кас марте кучалтын. Ӱдыр-шамыч тудым вученыт: мӧҥгӧ пашам ыштен шинченыт, сӱретленыт, лудыныт. Мӧҥгыжӧ 1,5 меҥгым ошкылмыж годым Римма Николаевна чарныде шонкален: эрла кечылан ямдылалтман, мом да кузе ыштыман, кушто материалым муман? Мӧҥгыжӧ миен пурен, кас кочкышым ыштен да вик уроклан ямдылалташ тӱҥалын, пелйӱд мартеат шинчылтын.
– Туныктымо пашаштем лийше эше ик оҥайым ойлынем. Школыш толмем почеш йоча-влакым йӧршеш вурсен, нуным кучен моштен омыл. Классыштем йоча-шамыч Уньжинский, Шлань, Ямбатыр тӱҥалтыш школла гыч толшо лийыныт. Вурседылын-кредалыт, вара шортыт ыле. Коридорын ик лукыштыжо Ямбатыр гыч рвезе шортын шога, вес лукышто Уньжа гыч тунемше нюсла, кумшо лукышто – Шлань гыч йоча. А мый нуным кӧндарен ом мошто. Пионервожатый Раисия Павловна Ефремова мия да йоча-шамычым лӱшкымыштлан вурсен кода ыле. Мый тудым колыштам да «Аха, мыят нине мут-влакым кучылтам» манын, шарнен кодаш тыршенам. Вес гана классем лӱшкымӧ годым вес туныктышо толеш да нуным вурсен кода ыле. Тудынат мутшым шарнен кодын кучылтынам. Тӱҥалтыш класслам туныктышо (тудо мыйымат туныктен) Елизавета Васильевна Никифорован воктенысе кабинетыште ӱдыр-рвезе-шамычым вурсымо шомакше-влакым вуйышкем пыштенам.
38 ий ончычсо да кызытсе тунемше-шамычым южгунам таҥастарем. Йоча-шамыч кызыт весе улыт. Нуно пуйто ынешт шоно, тидым ышташ ӧрканат гай чучеш. Ала кызыт чылажат ямде уло да тыге? Амалжым каласенат мошташ ок лий, – манеш Р.Петрова.
Шке шочшыланат, вес икшывыланат
Римма Николаевна шӱм пелашыжым шке ялыштыжак муын. Икмыняр жап Шланьыште илымеке, Унчо селаш кусненыт. Ончыч школын пуымо пачерыштыже иленыт, а 2000 ийыште шке пӧртыш илаш пуреныт. Кок ӱдырышт шочын. Чаманен каласыман, кокымшо йочашт вич ияшыж годымак илыш дене чеверласен. Марина Йошкар-Олаште ешыж дене ила, коча-ковам кок уныка куандара.
– Ӱдырна 10-шо классыш Волаксола школыш тунемаш каен – «Морко мланде» газетыште бухгалтер пӧлкаш тунемше-шамычым погымо нерген уверым ужын. Унчо школ тунам тошто оралтыште ыле, йоча-шамыч урокышто пальтом, пижым чиен тунемыныт. Йочана шке школышкыжо садак пӧртылеш, шоненам. Вет кажне шочмын эрдене ныл шагатлан кынелын Волаксолаш кудалышташыже логалын. Каныш кечылан мӧҥгӧ толеш ыле. Но шонымашыжым вашталтен огыл – Волаксола школымак тунем пытарен, – ойла ава.
Марина ончыч Йошкар-Оласе строительный техникумышто, вара Политехнический институтышто (кызыт ПГТУ) тунемын. Ача-аваже суртышто коктын гына кодыныт. Тыге Петровмыт ешышкышт кокымшо классыш коштшо Ильдар лӱман рвезым конденыт. Тений Ильдар 26 ийым темен, Советский районышто ешыж дене ила. Унчо селаш чӱчкыдын толын кая.
– Икана ронош Ильдарлан кӱлеш документлан миенам. Тунам мыланем Андрей нерген ойленыт. Ончыч икмыняр жап тидын шотышто шонкален коштынам, вара рвезым каникулжо жаплан мӧҥгына кондышна. Кумшо классыште тунемше йоча шке илышыж нерген мыланна чӱчкыдын каласкален. Кӱчык ӱмырыштыжӧ тынар нелылыкым ужашыже логалын! Ӱдырна тудым чаманен, тыге Андрей ешнан ужашыже лийын. Тений рвезе 9-ше классым тунем пытарен, – палдара Р.Петрова.
Римма Николаевнан поро кумылжылан ӧраш гына кодеш. Тудын шӱм-чоныштыжо шке икшывыжланат, ешыш кондымо кок эргыланат, тунемшыже-шамычланат йӧратымаш шыҥа. Тыгай еҥым кызыт шуэн вашлият. Эртыше шочмо кечыда да У тунемме ий тӱҥалме дене, Римма Николаевна!
Р.Петрован альбомжо гыч налме фото.