11-17 сентябрь – Аракам шагалрак йӱаш таратыше арня
Аракам йӱмӧ йодыш чот тургыжландара. Тидлан кӧра уло обществе орлана, кушкын толшо тукымын, ончыкылык ава-влакын тазалыкыштлан поснак кугу эҥгек лийын кертеш. Но еҥ-влак аракам шагалрак йӱышт
манын, пытартыш ийлаште тӱрлӧмерым приниматлат.
Чер-влак вияҥыт
Аракам йӱмылан кӧра 200 утла чер вияҥ кертеш.
Арака вӱр дене чыла органыш миен шуэш да нунын пашаштым локтылеш. Аракам эре йӱаш гын, алкоголизм чер вияҥеш. А кугыжаныш огыл предприятийлаште ыштен лукмо алкоголян сатун кугурак ужашыштыже аяран вещества шуко. Тыгайым йӱын аяргаш да колаш лиеш.
Аракам йӱмеке, эн ончычак нерве системын пашаже локтылалтеш. Кӧргыштӧ кеч-могай чарак лушка, тургыжланымаш, вургыжмаш йомыт, мӧҥгешла, чолгалык ешаралтеш. Тидыже вуйдорыкын кӱшыл ужашыжын эмганымылан кӧра лиеш. А вуйдорыкын ӱлыл лончыжо эмганымеке, шинча начарынрак ужаш тӱҥалеш, йылме «пӱтырналтеш», айдеме тайныштеш. Вичкыж вӱргорно-влак шарлат, тидлан кӧра айдемылан шокшо лиеш, тунамак кӧргӧ орган-влакын температурышт вола. Сексуальный кумыл ылыжеш. Но вӱрыштӧ арака шукемме дене куат пыта. Алкогольын аяртыше вийжылан кӧра укшинчыкташ тӱҥалеш.
Мокш эмганымылан кӧра алкогольный гепатит да цирроз лийын кертыт. Вара шӱм, вӱргорно, верге, вуйдорык эмганат. Пагар йымалысе тун пашаже начарештеш (перитонит, хронический панкреатит лийыт). Пӧръеҥынат, ӱдырамашынат репродуктивный системыштлан эҥгек ышталтеш.
Аракам йӱмым чарнымекат, алкоголизмын кышаже эше шуко жап шкеж нерген палдара.
Эн кугу ӱшан – лишыл еҥ
Алкоголизмын ойыртемже теве могай. Ик алкоголикат шкенжым черлылан огеш шотло, ты феноменым анозогнозий маныт. Айдеме тыгай годым шкенжым кок семын кучен кертеш:
арака деке шӱман улмыжым йӧршеш ок шиж, тудо кеч-могай жапыште (но кызыт огыл) йӱмым чарнен кертам манын шона;
эмлалташ торешлана, аракам йӱмаш тазалыклан эҥгекым тунар ок ыште манын шона.
Чаманен каласыман, алкоголик эмлалташ кӱлмым умылен огеш мошто, садлан эн кугу ӱшан лишыл еҥже-влаклан, ешыжлан гына. Нуно веле медицине тӧнежыш нарколог деке наҥгаен кертыт.
Нӧргӧ ӱдыр-рвезым пытара
Арака подростко-влакын тазалыкыштым поснак чот пытара. Вет нуно эше ты жапыште кушкыт, орган-влак пеҥгыдемыт веле. Ӱдыр-рвезе-влакын аракам йӱмышт теве кушко шуктен кертеш:
вате-марийла ондак малаш тӱҥалыт. А тидыже кушшо организмым, половой функцийым ондак лунчырта;
азам ыштен кертдыме лийын сеҥат;
венерический чер, В але С гепатит, ВИЧ-инфекций дене черланен кертме лӱдыкшӧ шукемеш;
сакыр диабет вияҥын кертеш, тунам тудо пеш нелын эрта;
мокш эмгана, гепатит, цирроз вияҥыт;
пагар йымалысе тун пашаже локтылалтеш;
шӱм-вӱргорно системын пашаже начарештеш (тахикардий, давлений кӱза але вола да т.м);
верге да шондыгалта эмганат (уретрит, цистит, пиелонефрит);
иммунитет иземеш, тӱрлӧ инфекций организмыш вашкерак логалеш;
пагарын да шолын пашашт пужла;
кумыл вашталтеш, подростко торжа лиеш, вашке сыра, нимо огеш тургыжландаре, нимом ыштымыже ок шу.
Шарныза: арака тазалыкым, илышым локтылеш. Кугыеҥ-влак, ида йӱ, йочалан уда примерым ида ончыкто.
Тӱрлӧ мерым приниматлымылан кӧра элыштына аракам шагалрак йӱаш тӱҥалыныт. 2008 ийыште ик еҥ идалыкыште кокла шот дене 15,7 литр аракам йӱын, 2015 ийыште – 11,4 литрым, 2021 ийыште – 9 литрым.
Марий Эл Республикысе калыкын тазалыкше да медицине профилактике рӱдерын материалже почеш ямдылыме.