СВО-што ГЕРОЙЛА КОЛЫШО АЛЕКСЕЙ АЛЕКСАНДРОВИЧ ПЕТУХОВ НЕРГЕН ИКЫМШЕ ТУНЫКТЫШЫЖО ОЛЬГА НИКОЛАЕВНА АГАЧЕВАН КАЛАСКАЛЫМЫЖ ГЫЧ
Мый ӱмырем мучко школышто изи йочавлак дене пашам ыштенам. Мынярым шӱмем вошт колтена-а-ам?! Чылаштымат шке шочшем гаяк йӧратенам! Тачат нуным ужам гын, «Олю», «Надю…» манын, шокшын ӧндалам.
ИЗИ МАЛАЙ
Алёша Петуховат икымше классыш мый декем толын. Шке ялыштына ме ваш-ваш чылаштым палена гынат, шот-рат почеш классыште икте-весе дене палыме лийме йӱлатым ыштем… «Мый Ольга Николаевна улам, а тыйын лӱмет кузе?» манын, кажне йоча деке мием, шыман шыргыжын йодам. Чыланат лӱмыштым ойлат.
Теве черет рвезе деке шуо. «А тый кӧ улат?» – малдалам. «Мый Алёша улам – руш салтак!» – каласен шындыш изи малай. Чыла класс шу-у-у воштыл колтыш! Мыят ӧрын шогальым. «Ну… теве картинкыштет… эше мурыштет… курык вуйышто шога, эше Шочмо элым утарен!» – шинчашкем туран онча йоча. Ушыштем палыме муро шарналте: «Стоит над горою Алёша, в Болгарии русский солдат!» Кумылем тодылалт кайыш. Вуйжо гыч шыма ниялтен пелештышым: «Да-да… Руш салтак Шочмо элым да молымат шем тушман деч утарен… Теат Герой лийыда, теат Шочмо элдам тушманлан ода пу!»
Мо тиде? Кузе умылаш? Изи рвезылан Пӱрымаш кӧ лийшашыжым ончычак шижтарен мо?!
«ПӦРЪЕҤ УЛАМ»
Алексей школышто тыршен тунемын. Лудашат йӧратен. Но эн чотшо тудо спорт деке шӱмаҥын. Пеш тыматле лийын гынат, кӧргӧ вийже чымалт лектын. Икана тунемме ий мучаште майыште Шаба эҥер мучко поход дене каенна. Канаш шогалмеке, рвезе-влак мече дене модаш пижыныт. Кенета мече вӱдышкӧ пӧрдын волен да йогын почеш ийын каен. Чыланат ӧрын шогалынна – мечыже содыки жал (тунамсе пагытын йочажевлак кажне ӱзгарын акшым сайын паленыт да аклен кученыт).
Тиде жапыште Алёшана вӱдышкат тӧрштен шуктен, мече почеш ияш тӱҥалын, руалтен кучен кертын да серышкат лектын. Мый нимом ыштенат шуктен омыл. Содор вургемжым кудашам, шапаш налме формым чикташ толашем. Ӱдыр-влак шокшо чайым темлат. А тудо ойла: «Мо те мыйым турецкий султан гай веле ончеда. Мыйже пӧръеҥ улам вет. Теве Лёня Голиковат йӱдвошт лумышто шинчен, но заданийым садак шуктен, йӱштӧ деч лӱдын огылыс». Вот ман ынде!
А Лёня Голиковшо, Зина Портнова да моло пионер-герой-влак нерген ме пеш чӱчкыдын ойленна, нунын подвигышт нерген книгамат лудынна, геройлык нерген мутланенна.
«КУЗЕ ГЕРОЙ ЛИЯШ?»
Эртыше курымын шымлымше ийлаштыже патриотический воспитанийлан пеш кугу вер ойыралтын. Тунам эше сарын участникше-влакат лийыныт. Нуным ме школышкынат чӱчкыдын ӱжынна.
Ик тыгай вашлиймаш годым Алёша адакат вучыдымо йодышым пуыш: «Чочой, а кузе Герой лияш?» Адакат рвезе-влак воштыл колтышт. А ветеран коча мутым шуя: «Ай, чукаем, могай кӱлешан йодышым пуышыч! Могай молодец улат! А паледа, Герой лияш кызытак ямдылалташ тӱҥалман. Да-да, теве изи классла гычак! Те сайын тунемшаш улыда: вет окмак дене разведкыш нигӧат ок кай! Эшежым спорт дене талын заниматлышаш улыда: салтак моткоч виян да чулым лийшаш! А эшеже: шке школдам, ялдам, элдам пеш чот йӧратышаш улыда! Вот тунам те Герой лийын кертыда!» Очыни, тыге вашлийын мутланымаш рвезе чонышто патриотизм кумылым чот вияҥден шоген.
Ме ветеран-влакым пагалашат туныктенна: кертмына семын тӱрлӧ пашам ышташ полшенна. Калыкым пагалымаш – пеш кугу вий!
Эше ик случай нигузе чонемлан эрыкым ок пу: кумшо класс Чтений учебникыштына «Бой» лӱман ойлымаш ыле. Тушто ойлалтеш, кузе тракторист йӱлышӧ шурно пасум пожар деч утара. Шкежат уже йӱла, но штурвалым ок кодо. Шарнем шке мутем: «Вот, йоча-влак, ужыда, могай Герой лийын тракторист! Шкенжым чаманыде, кинде пасум утарен коден – кузе чот шочмо мландыжым йӧратен!»
Кенета адак Алёшан йӱкшым колынам: «А мый кугу лиям гын, тоже тракторист лиям!» Эх, Юмыжат… Пӱрымаш тудым шке семынже виктарен шоген улмаш: вет ӱмыржӧ мучко Алексей Александрович, чынак, механизатор лийын, шочмо мландыштыже киндым куштен. А неле жап толмеке, чыла тидым оҥ дене авыраш шогалын, кугу тул деч арален. Да, Пӱрымаш шке пашажым пала.
«ШКЕ ЯЛЕМ, КАЛЫКЕМ ЙӦРАТЕМ»
Фронтыш кайымыж деч ончыч Алёша мый декем чеверласаш пурен:
– Ольга Николаевна, тау Тыланда изинек мемнам шуарен шогымыланда. Мый Тендам авам гаяк чот йӧратем. А ынде молан мемнам туныктенда, тидлан мый экзаменым кучаш каем.
– Шого-шого, эргым. Тый эше больнице деч вара тӧрланенат шуктен отылыс. Йолетше эше коршта дыр. Чыталте изиш.
А тудо шыргыжале да ойлаш тӱҥале:
– Шарнеда «Бой» ойлымашым? А вет тунам ончыч трактор кабиныштыже самырык рвезе шинчен. Тудын илышыжым утарен кодаш манын, шоҥго председатель колхоз рвезым кабине гыч шӱкен луктын да шке тул ваштареш кучедалаш пижын. Вот и мыят тыгак! Мый илышым илен эртаренам, калык ончылно арем яндар. Ынде олмешем кинде кушташ самырык-влакым кодем, а шкеже тушман ваштареш шогалам!
Мый ак-мук лийым, мутымат шым му. А тудо адак ойла:
– «Шога Берлин покшелне воин,
Вурс дене велыме салтак.
Геройски вуйжым кӱш нӧлталын,
Яндарын раш онча умбак.
Шола кидеш йочам ӧндалын,
Кучалын шӱм воктен шыман,
Вет тудым бомба тул йымачын
Утарыш тудо илашлан!
Кумылем тодылалт кайыш, чот ӧндальым, да почеламутым мучаш марте коктын пырля ойлен шуктышна:
– Йоча пиал верч, эрык верчын
Кынелын Сталинград воктеч.
Война тул вошт сеҥен эртен,
Тушманым йӧршын шалатен!
– Тый эше тидым шарнет?.. Тынар ий эртымеке, эше наизусть палет?
– А молан уке гын Те туныктендаже? Курымеш шӱмыштӧ кучаш!
– Ну тый Герой!
– А шарнеда, эше Герой нерген шоҥго ветеран чочой тунам мом ойлен? «Йӧратыза Шӱдымарийдам, Шочмо элдам!» манын. Мыят шке ялем чот йӧратем, калыкемат, Тендамат, кинде пасуэмат… Садланак мый обязательно Тушко кайышаш улам! Мый Сеҥымаш дене пӧртылам, кочавлак семынак… Вучыза мыйым!
– Мый тый денет кугешнем. Пӧртыл мӧҥгеш! – туныктышо семын пеш пеҥгыдын каласышым, Шочынава юмоҥам пуышым да ӧндальым.
Но Пӱрымаш адак шке семынже виктарен. Молан?! Очыни, самырык тукымлан лач тыгай Герой лияш кӱлмӧ нерген ойла! Герой лач тыгай лиеш манын шарныкта! Тек ынде мемнан Алёшанат мурысо Алёша семынак курымеш Шочмо элын патыр воинже семын шогаш тӱҥалеш – руш салтак!
Алексей Александрович Петухов Шернур район Изи Памаш ялеш 1967 ий 23 мартыште шочын. Шӱдымарий школ деч вара Йошкар-Оласе совхоз-техникумышто инженер-механиклан тунемын.
1986-1988 ийлаште армийыште служитлен. Пел ий Самара областьыште учебкыште лийын, младший командный составан школым пытарен. Тыге сержант званий дене Польшыш автомобильный воинский частьыш колтеныт, автомобиль отделенийын командирже лийын.
1994 ийыште ӱдырым налын. Пелашыж дене кок эрге ден ик ӱдырым ончен куштеныт. Алексей Александрович шочмо «Восход» колхозыштыжо инженер-механиклан, вара технический ужашын тӱҥ инженержылан ыштен. Ик жап Йӱдвелыш, Сургут олаш, Москваш пашаш коштын.
2024 ий майыште контракт почеш специальный военный операцийыш каен. Сухопутный войскаште служитлен, мотострелковый батальонын стрелковый отделенийжын командирже лийын. Позывнойжо «ПАЗЛ» улмаш. Донецк Калык Республикыште Новогродовка ола воктене воинский порысым шуктымыж годым нелын сусыргымеке, 2024 ий 17 сентябрьыште ӱмыржӧ кӱрылтын.
Геройым Марисола шӱгарлаш 2024 ий 9 декабрьыште тоеныт.
Дина РЫЧКОВА.
Еш альбом гыч налме фото.