Кугу Аксарка (рушла – Аксаркино) ял Йошкар-Ола деч 16 меҥге тораште верланен, тудо Медведево районысо Шойбулак ял шотан илемыш пура. Воктенак, кум меҥге наре коклаште – Марий Ушем ял, а Изи Аксарке (Акиндулкино) марте ик меҥге утларак лиеш.
Палемдыман, ме ял-влакын лÿмыштым Марий Элысе «Административное-территориальное деление» книга почеш возена. Но Шойбулак кундемыште илыше калык Аксаркино ялым марлаже ожнысек Изи Аксарке манын лÿмда, а Акиндулкино ялым – Кугу Аксарке. Книгаште ял лÿм-влакын йоҥылыш возалтмыштым верысе администрацийыштат пеҥгыдемдышт. Тугеже тиде йодыш иктаж-кунам рашемдалтеш манын, ÿшанен кодына.
Кок уреман Аксаркино ялыште кызыт 68 сурт уло. Ял калыкын ойлымыж почеш, 150 наре еҥ ила. Администрацийысе данныйым ончалаш гын, 2014 ий 1 январьлан тыште 62 суртышто прописке почеш 191 еҥ шотлалтын. Пöртлашке газ пучым шупшмо, вÿд пура. Но вÿдын эркынрак йогымыжлан кöра икмыняр еш шкаланже вÿд скважиным ыштен.
Ялыште 50 наре тунемше уло. Нуным Шойбулак школыш кок рейс дене автобус шупшыкта. Кызыт йоча-влак канат.
Тысе калык тÿҥ шотышто Йошкар-Олаште пашам ышта, южышт Шойбулакысе племзаводыш коштыт. Вольыкым кызыт ик-кок суртышто веле ончат.
«Весела» корно
Оршанке велыш кудалме корно гыч Аксарке велыш пурлашкыла савырнымеке, изишак öраш логале: трассысе чатка корно деч вара лакылан корно тÿҥале. Мо оҥайже: кугорно гыч 1,5 меҥге наре кудалын, шонымо ялышкына пурымеке, ты томаша пытыш. Ял уремыште шукерте огыл тыгыде кÿм чаткан шарен оптымо. Но тыште илыше-влак тиде куан жаплан веле дыр манын ойгырат. Ял воктеч шуйнышо корно чот удалан кöра кызыт куштылго я кугу нелытан машина-влак чыланат ял гоч кудалыштыт. Тыге урем мучко шарыме сай корно койын локтылалтеш. Эсогыл машина-влакын чот писын кудалмышт пеш лÿдыкшö. Нуно эркынрак кудалышт манын, ял калык уремеш кок вере корно тöрсырым келыштарен.
Клуб тураште чарнышна
Ял урем чатка, пöрт-влак мотор улыт, кевыт пашам ышта. Пычкемыш годым кошташ йöнан лийже манын, меҥгылаште уремла мучко тулым келыштарыме. Теве ик мучаште у оралте шинчалан перныш. Тиде – ФАП. Тыште илыше-влаклан ФАП-ым чоҥымаш моткоч сай увер лийын, но тунамак весе кумылым волтен. ФАП воктенак верланыше кермыч гыч ыштыме кугу клуб уло ялым шÿлыкаҥдышыла койын шога. Шукерте огыл тыште муро йÿк шергылтын, калык тÿрлö пайремлашке, концертлашке погынен кертын гын, кызыт тиде оралте нигöлан кÿлдымыш савырнен. Кöргыжым чыла рончен, ирен пытарыме, а мутым кучышо иктат уке…
Поро кумылан марий-влак
Уремыште икте дене пелештет, весе дене – чылан марла вашештат. Тидыже кумылым нöлта. Газетнан поро йолташыже Алина Гурьянова, пошкудо вате Зинаида Тосмекеевам кычкыралят, мемнам шкеж деке унала ÿжö да лишыл родыжо семынак сийлен колтыш.
Озавате ты ялыштак шочын-кушкын. Пелашыж дене кок икшывым ончен куштат. Эргышт Йошкар-Олаште пашам ышта, ÿдырышт 10-шо классыште тунемеш. Кова деч кодшо суртым кок велышкат кугемден, оралтым чаткан сöрастарен шынденыт. Кеҥежым озаватын пакчаже тÿрлö саскалан, пеледышлан поян. Тыгак Алина Валерьяновна кидпашалан моткоч тале.
Кызыт тудо Медведево районысо калыклан социальный полышым пуышо коплексный рÿдерыште социальный пашаеҥлан ышта. Шке ялыштыже да Шопкирлаште (Малый Шаплак,тыште ялым Нонай маныт) илыше шоҥгыеҥ-влаклан полшен шога.
Ӱдырамаш-влак дене ялын тачысе илышыж нерген ятыр мутланен шинчышна. Историйымат шергална.
– Мый Изи Аксарке ялыштак шочынам, Шернур район Купран ялын шешкыже улам, но пелашем дене эре тыштак иленна. Кызыт шкет илем. Шке суртем, шке печем уло. Ныл йочам очен-куштенна. Нуно, толын-толын, эре полшат. Кеҥеж мучко пакчаште жапым эртарем, телым веле изиш йокрок…
Шочмо ялем олмышто ожно чыла чодыра лийын. Тудым изак-шоляк-влак почыныт. Тышке Аксар, Киндулкино ялышке Киндул, а Пелэҥерыш Выльып лÿман иза-шольо толыныт. Меже Аксарын тукымжо улына. Мыйын ачам Михаил Якимович 1911 ийыште шочын. Тудо Кугу Отечественный сарыш ялна гыч икымше каен. Кум гана сусырген, 1943 ийыште пöртылын. Ачамын шольыжо, Иван Якимович, теве Алинан кочаже лиеш, тыгак сарыш миен да пöртылын, а Кыргори шольышт сареш йомын… – каласкалыш пашан ветеранже Зинаида Михайловна.
Ял урем дене эртышыла…
Ял урем дене эртышыла, кум ÿдырамашым вашлийна, мутым вашталтышна. Любовь, Варвара да Юля Кудрявцевамыт кажне кечын ик жапыштак ял мучаште вашлийыт. Нуно пошкудо Марий Ушем марте йолын коштыт.
– Ме ынде кок ий тыге коштына, яндар южым шÿлена, капкыл тазалыкым пеҥгыдемдена. Тыге тунемалтын. Кеч йÿр йÿржö – плащым чиена, кеч лум лумжо – жап шуэшат, шинчын-шинчаш ок лий, чон уремыш ÿжеш, – шыргыжальыч вате-влак.
Аксарке ялыш миен коштмо кече ушышто волгыдо шарнымаш семын кодын. Тыште калык веле огыл, эсогыл янлык-влакат тыматле улыт улмаш. Нунат мемнан дене пырля лийыныт.
Ты кечын вашлийме кажне еҥлан порын тауштена…