Верге чер-влакым врач-шамыч айдемым шолып пуштшо чер манын лӱмдат – тӱҥалтыш стадийыште тыгай чер шкеж нерген ок палдаре, симптом деч посна вияҥеш, айдемын ниможат ок коршто. Пациентын врач дек приёмыш мийымешкыже, верге чер организмыште сайынак вияҥын шукта. Верге чер-влакым тӱрлӧ специалист эмла. Иктыже – нефролог. Ты гана Марий Элын тӱҥ внештатный специалист-нефрологшо М.В.Ороспаев вергын ситыдымашыже (почечная недостаточность) чер нерген каласкала.
М.В.Ороспаев Марий Турек район Кӱшыл Турек ялыште шочын. Приволжский исследовательский медуниверситетым тунем пытарен. Санкт-Петербургысо И.П.Павлов лӱмеш кугыжаныш медуниверситетыште, Озаҥысе медуниверситетыште, Приволжский исследовательский медуниверситетыште квалификацийжым нӧлтен. 2015 ий годсек Республикысе клинический эмлымверыште пашам ышта.
– Михаил Владимирович, нефролог могай чер-влакым эмла?
– Нефролог верге чер-влакым эмла, но ме операцийым огына ыште. Шукыж годым гломерулонефрит, пиелонефрит, вергын ситыдымашыже (эн чӱчкыдын) да моло диагнозым шындена. Ятыр верге чер тӱҥалтыш стадийыште шкеж нерген ок палдаре. Садлан пациент-влак мемнан деке приёмыш чот черле толыт. Чаманен каласыман, жапым йомдарыме, черым тӱрыснек эмлаш ок лий.
– Айдемын организмыштыже верге могай функцийым шукта?
– Вергыште шондо ышталтме процесс каен шога, шондо дене пырля организм кӱлдымӧ вещества, уто шинчал да вӱд деч утла. Тылеч посна тудо вӱрым аяран вещества деч эрыкта, тыгак эритропоэтин гормоным (вӱрыштӧ эритроцит ышталтмылан да гемоглобин мыняр улмылан вуйын шога) ыштен луктеш. Вергын пашаже кальций, фосфор да D3 витамин вашталтме, артериальный давленийым нормышто кучымо, организмыште кислотно-щелочной состоянийым шотыш кондымо дене кылдалтын.
Пашаштына ик эн кугу нелылык – верге черым вараш кодын пален налына. Но тидын шотышто ятыр сомыл ышталтеш. Поликлиникылаш чӱчкыдын лектын коштам, врач-влаклан лекцийым лудам. Йошкар-Олаште веле огыл, Волжский да Медведево районлаштат тыгай вашлиймаш-влак эртаралтыт.
– Вергын ситыдымашыже диагнозым чӱчкыдын шындаш логалеш манын каласышда. Тиде чер мо дене лӱдыкшӧ?
– Верге шке пашажым удан ышташ тӱҥалеш гын, вергын ситыдымашыж нерген ойлена. Тиде чер кок тӱрлӧ лиеш: пӱсӧ да хронический. Мутлан, айдеме аярген але тудлан иктаж бактериальный инфекций пижын. Тыгай годым вергылан кугу эҥгек ышталтеш, ты орган шке функцийжым шот дене шуктымым чарна. Пуалме деч утлаш полшышо препарат-влакым утыждене (инструкцийым лудде) йӱшӧ еҥын вергыже эмгана. Наркотик дене пайдаланыше да аракам утыждене шуко йӱшӧ еҥ-влакын пӱсӧ форман ты чер вияҥеш.
– Ты чер шкеж нерген кузе палдара?
– Верге ситыдымашын пӱсӧ формыж годым айдемын шондыжо шагалемеш, вергыже (кугеммылан кӧра) коршта, давленийже кӱза, капше кӱпна. Ты черым жапыштыже пален налаш да эмлаш гын, айдеме шукыж годым паремеш.
А черын хронический формыжо эркын вияҥеш. Айдеме черле улмыж нерген огешат пале, вергын пашаже 80 процент марте начарештмеке веле симптом-влак палдырнаш тӱҥалыт.
Ты хронический черлан вияҥаш амалым моло чер ыштен кертеш, иктыже – сакыр диабет. Сакыр диабетан еҥ диетым ок кучо гын, шӱм, верге начарын пашам ыштат, шинча локтылалтеш. Вес чер – гипертоний. Кугу давлений годым нефросклероз вияҥеш – верге куптырга. Тыгай пациент-влакын вӱрыштышт креатинин 200-300 марте шуэш, а таза еҥын нормыжо – 100-115.
Креатинин вергыште вӱрым эрыктыме процесс каен шогымо нерген ойла: ты процесс начарештын гын, вӱрыштӧ креатинин кугемеш. Тыгай годым организмыште мочевине утыждене шукемеш, да организм ты вещества дене аяргаш тӱҥалеш. Тыгодым верге ок коршто. Айдемын аппетитше да ӱнарже йомыт, вуйжо коршта, кид-йолжо кӱпна, укшинчыкта.
– Ты чер ок эмлалт?
– Тӱрыснек ок эмлалт. Нефрологын задачыже – вергын пашажым саемдаш, черын эшеат чот вияҥмыжым чараш, тудым вияҥдыше фактор-влакым кораҥдаш. Сакыр диабет годым вӱрыштӧ сакыр кугытым шекланаш кӱлеш. Давленийым тергыман, вӱрыштӧ мочевой кислотам нормышто кучыман.
– Верге черым тӱҥалтыш стадийыштак кузе пален налаш лиеш?
– Идалыклан ик гана шондым, вӱрым общий анализлан сдатлыман. Вӱрыштӧ гемоглобин изи гын, врач-влак амалым кычалыт, южгунам тыгай годым верге чер палдырна. Сакыр диабет да гипертоний черан еҥ-влак лӱдыкшӧ группыш пурат, нунылан эре тергалтман.
– Тау, Михаил Владимирович!
Верге таза лийже манын, тыгай правил-влакым шотыш налман:
утыждене шинчалан кочкышым, шылым шуко кочман огыл;
кап нелытым эскерыман: уто нелытым погыман огыл, тыгак кӱчык жапыште каҥгешташ ок кӱл. Пакчасаска ден фруктым шукырак кочса;
вӱдым шукырак (кечыште – 2-3 литрым) йӱза. Поснак шокшо игече годым вӱдым, чайым, морс ден компотым утларак йӱман;
тамакым ида шупш, аракам утыждене ида йӱ;
физкультурлан жапым муаш тыршыза – кечыште 15-30 минутым але арняште кум гана ик шагат дене. Йолын шукырак коштса;
корштымым чарыше средства-влакым врачын темлымыж деч посна приниматлыман огыл. Кочкышыш тӱрлӧ ешартыш (БАД), уто нелыт деч утлаш полшышо чай да моло шудо дене пайдаланыме годым тӱткӧ лийза;
производствышто да мӧҥгыштат органический растворитель да неле металл дене пашам ыштыме годым (автомашинам олмыктымо але моло сомылым шуктымо годым) аралыше средства дене пайдаланыза;
кечыште утыждене ида лий. Кыдалым, йолым кылмыктыман огыл;
медицине тергымашым жапыштыже эртыза (шондым сдатлыман, вӱрыштӧ креатининым тергыман, ийлан ик гана верге УЗИ-м эртыман).
артериальный давленийым, вӱрыштӧ глюкозо ден холестериным палыман да нормышто кучыман.
М.Ороспаевын альбомжо гыч налме фото.