Ты мастар кидан сӱретчын пашажым Российыштат, Марий Элыштат кӱкшын аклыме, марий сымыктыш аланыште тудо шукылан палыме лийын шуктен, да тыгодым чапле сӱретше-влак келге шонымашым почын пуат. Марий Элын сулло сӱретчыже, М.Шкетан лӱмеш Марий драмтеатрын тӱҥ сӱретчыже Сергей Таныгин спектакль-влакым шындымаште надырже кугу: республикысе шуко спектакльын сӱретче-постановщикше лийын.
7 августышто тудлан 55 ий темеш.
С.Таныгин Кужэҥер район Старселаште шочын. Варажым ешыже Медведево район Упамаш ялыш куснен, икмыняр жап гыч – Советский посёлкыш.
– Сергей Иванович, сӱретлыме мастарлык кажнылан огеш пуалт. Тыгай усталык корныш шогалаш Тендам кӧ кумылаҥден? Изинек сӱретче лияш шоненда мо?
– Изиэм годым Юра изам пеш сӱретче лийнеже ыле. Тунам мый 1-ше классыш каенам. Тудым ончен, мыят сӱретлаш кумылаҥым. Кид шкеак каяш тӱҥале. Сай отметкым налмем дене эше утларак сӱретлыме шуын. 5-ше класс марте тунеммек, Юра изам дене пырля Йошкар-Олашке шинчымашым налаш кайышна: тудо – художественный училищыш, мый – талантан икшыве-влаклан 1-ше №-ан школ-интернатыш. Варажым изам дене пырля художественный училищыш коштынам, кугурак-влакын сӱретлымыштым ӧрдыж гыч онченам. Шарнем, школ-интернатыште эртыше ик конкурсышто ойыртемалтынам ыле. Мыланем пӧлек шотеш этюдникым пуэныт.
Шонымо семынак художественный училищыш кусненам. 1-ше курсышто тунемме годымак кӱшыл шинчымашым налам манын шоненам. Тыге Москошто Всесоюзный кинематографий институтысо художник-постановщик факультетыш тунемаш пуренам. Моткоч кугу конкурс ыле.
Чыла вере тунемме пагытем оҥайын да сӧралын эртен. Педагог-влак поснак сай шарнымашым коденыт. Школ-интернатыште Михаил Афанасьевич Морозов классический живописьым ышта ыле. Тудын гай лийме шуын. Художественный училищыште Владимир Демидович Курочкиным, Москошто мастер Михаил Александрович Богдановым палемдыме шуэш. Михаил Богданов «Война и мир», «Гусарская баллада», «Невероятное приключение итальянцев в России» палыме фильмлаште сӱретче-постановщиклан тыршен. Тудат мыйым кумылаҥден коден. Чыла туныктышылан кызытат таум ойлем, чылаштым пагалем.
– Москошто тунем лекмеке, паша корно Тендам Марий Элыш конден. Тыге театрлаште сӱретче-постановщиклан ыштенда…
– Распределений почеш Свердловск киностудийыш кайышаш улам ыле. Но тудо жапыште, 1990-ше ийлаште, Совет Ушем шаланыш, чыла пытыш. Москошто киностудий-влак петырналтыч. Сандене Йошкар-Олашке пӧртыльым. 1993 ийыште Марий самырык театрыш художник-постановщиклан пашаш пурышым. Икымше спектакль «Эрге» лектын. Тыге эркын-эркын театр илышыш кусненам.
Иктаж 80 але 90 спектакльын художник-постановщикше лийынам. Ты пашам мый Курыкмарий, Руш драме, Курчак, Шкетан лӱмеш Марий драм театрлаште шуктенам. Тиде тӱшкан ыштыме пеш неле паша. Режиссёр дене ик шонымашыш шуаш куштылгыжак огыл. Кок-кум тылзе дене спектакльым луктына. Цех дене ыштыман, чыла производствыш пуыман. Южгунам, шонымашым шыҥдараш манын, оксажат огеш сите.
Ончыкылан кугу планым ышташ ом йӧрате. Палем, Шкетан лӱмеш Марий драмтеатрын тургымыштыжо паша шуко уло.
– Ятыр ий тыршыме жапыште паша лектышда куандара. Эн кугу сеҥымашлан але тӱвыргӧ паша лектышлан мом шотледа?
– «Йӱд орол» спектакльлан Российысе «Золотая маска» театральный премийым налмым кугу сеҥымашлан шотлем. Спектакль оҥайын эртен, тудым тале режиссёр Алексей Ямаев дене пырля шынденна. Мыланем моло режиссёр денат пашам ышташ – кугу пиал. Тиде Роман Алексеев, Василий Пектеев, Иван Немцев, Василий Домрачев, Олеш Иркабаев. Режиссёр, артист-влак деч посна кугу сеҥымашыш лектынжат ом керт ыле, шонем. Ончыкылан лектыш лиеш манын ӱшанем.
– Сӱретче философ гай. Те утларакшым могай сӱрет-влакым ышташ йӧратеда?
– Кажне сӱрет ик семын огеш шоч. Южо моткоч сайын возалтеш, кумылым нӧлта. Южгунам, удан лектеш. Туге гынат тудымат арален кодем. Кызытат, мастерскойыш каен, сӱретлыме шуэш. Но театр паша шуко жапым налеш. Тидын годым мыйым тоштерыште диорамым ыштымем утара. Йошкар-Оласе Евсеев лӱмеш тоштерын пырдыжыштыже тыгай картине-влакым шочыктенам. Тиде мыланем моткоч келша. Сӱретлен, чонем кана, ласкалыкым шижам.
Санкт-Петербургысо тоштерлык оборудованийым ямдылыше дене тыршыше «Арт Текникс» компаний дене шукертсек кылым кучем. Россий мучко тӱрлӧ тоштерыште диорамым ыштенам. Мутлан, Южно-Курильск посёлкышто, Сахалиныште, Псковышто, Санкт-Петербургышто, Челябинскыште да моло вере. Вашке Великий Новгородысо тоштерыш росписьым ышташ кайышаш улам.
Могай сӱретым ышташ йӧратем? Мутат уке, мыланем марий калыкын темыже эн чот лишыл. Марий калыкын юмынйӱлажым, марий калыкын шонымашыжым почын пуаш йӧратем. Тидын шотышто шуко эскиз, картине уло. Мутлан, «Ачийжат-авийжат», «Йӱд орол» да моло спектакльлан возымо сӱрет-влакым палемден кертам. Тыгак «Ото» триптихым палемдем.
Кажне ийын сӱрет-влакым могай-гынат ончерыш луктам. Республикысе изосымыктыш тоштерыште икмыняр картинем ужаш лиеш.
– Еш – илышын рӱдыжӧ, куанже. Сергей Иванович, ала ешда нерген изиш палдарен кодеда? Яра жапым кузе эртареда?
– Светлана пелашем дене 2000 ийыште ушненна. Шке жапыштыже тудо Шкетан лӱмеш Марий драмтеатрыште актрисылан ыштен. Икте-весым ваш умылен, келшен илена. Тудо мыйым усталык пашалан кумылаҥден шога, кугу эҥертышем. Южгунам критик семынат ончалеш. Сандене эскиз-влакым эн ондак тудлан ончыктем, вара гына режиссёрлан пуэм.
Кеч-могай пашам коктын каҥашен ыштена. Йошкар-Олаште пачерым налынна, кызыт Советский район Колыгудо ялыште пӧртым чоҥена. Суртым нӧлташ – тиде кугу паша. Но чоҥаш мылам келша. Тачылан кӱварым, туврашым шарыме, окнам шындыме. Ынде тошкалтышым гына ышташ кодеш. Кеҥежым шукыжым ялыште жапым эртарена. Пеленна Светланан ача-аваже улыт, пырля пакчагӧргым шындена. Ялыште моткоч ласка, сай. Сандене, пенсийыш лекмеке, тушко каяш шонымаш уло.
– Сергей Иванович, шушаш 55 ияш лӱмгечыда дене шокшын саламлена. Тӱвыргӧ паша лектышым, пеҥгыде тазалыкым, кужу ӱмырым тыланена. Усталык пашада ончыкыжымат тыгак тӱзланен толжо, шонымашда шукталтше, шуко сӱрет дене калыкым куандарыза.
