2019 ий декабрь мучаште Китай Калык Республикыште пижедылше 2019-nCoV коронавирус чер нерген пален налыныт. А 2020 ий 25 январьыште Ухань олаште ты микроорганизм дене иканаште ятыр еҥ черланен, ты чрезвычайный ситуаций тачат кугу лӱдыкшым луктеш. Тыште карантиным увертарыме. Вирус озаланыме Китайысе тиде область кумдыкыш пурышо 25 провинцийыште, икмыняр район ден олаште илыше 1,2 миллиард наре еҥ азапыш логалын кертеш. 29 январьлан Китайыште коронавирус 2019-nCoV дене 132 еҥ колен, 6053 еҥ инфицироватлалтын.
Коронавирус инфекций нерген Йошкар-Оласе 1-ше номеран поликлиникын варч-эпидемиологшо Елена Владимировна Буянова деч палдараш йодна. Тудо 15 ий наре эпидемиологлан пашам ышта. Ондак Йошкар-Оласе медколледжым, вара Озаҥ оласе медицине университетым тунем лектын.
— Елена Владимировна, коронавирус инфекций нерген икымше гана кунам пален налме?
— 2002 ийыште пален налме. Тунам Китайыште пневмоний да ТОРС (тяжёлый острый респираторный синдром) чер-влак шарлыме нерген ойленыт. Верысе власть иканаште кӱлеш мерым приниматлен, вирус ваштареш кучедалаш тӱҥалын. Уремыште кажне шӱвалмылан 500 юань штрафым тӱлыктен. Тунам вирусым писын чактарен кертыныт. Кызыт чер угыч ылыжын, вирус сутка гыч кок арня инкубационный жапым эрта, иканаште шуко еҥым черлаҥдарен кертмыже писештын. Вирус нерген шуко пален налме. Тудо грипп ден ОРВИ чер семынак тӱҥалеш. Инфекций юж дене шарла, ик еҥ деч весе деке кокырымо, тӱрвычмӧ годым кусна, логар коршташ тӱҥалеш, шӱлышгорно системе пуалеш. Марий Элыште тыгай лӱдыкшӧ лийын кертме уке, туге гынат черле еҥын анамнезшым келгын шымлыман. Йодман: пытартыш кок арня жапыште Китайыште лийын але уке, тушеч толшо еҥ дене вашлийын мо? Тиде элыш лийшыл жапыште каяш чарена. Ме чодыран вершӧрыштӧ, Китай деч тораште илена, чер мемнан деке толын огеш шу манын шонен кертына. Туге гынат тазалык верч эре азапланыман.
— Тиде чер ваштареш кузе кучедалман?
— Коронавирус нерген пален налме гынат, тачылан тудын ваштареш вакцине да этиотропный препарат-влак уке улыт. Садлан утларак профилактике пашам шуктыман. Ме, эпидемиолог, врач-влак, республикышкына грипп эпидемий толын кертмым вучена. Ты чер дене черланыме случай-влак улыт. Грипп ваштареш прививкым тӱшкан ыштыме кампаний шукертак эртен, садлан кызыт тудым ыштыдыме еҥ-влак вараш кодыныт. Теле леве улмылан да вараш кодын толмылан кӧра грипп эпидемий тымарте уке гынат, тудо мартыште-апрельыште садак лийын кертеш. Эпидемий жапыште прививкым ыштышташ лӱдыкшӧ! ОРВИ, грипп годым капысе температур кӱза, логар чыгылтеш, коршта, тӱрвынчыкта, нер йога, вуй коршта да тулеч молат. Тыгаяк пале-влак коронавирус годым лийыт. Китайыште кызыт
эпидслужбо келге шымлымашым, тергымашым эртара.
— Китайысе шымлызе-влак мом ойлат?
— тусо эпидемиологический службо, инфекционный черым шымлыше специалист-влак ир янлыкын кочкышыжым кочмо деч вара коронавирус пижын кертме нерген ойлат. Китайысе кочкыш ойыртемалтше, тӱҥ шотышто коля да касвычыраҥге ( летучая мышь) дене ыштыме деликатессым кочмо деч вара тудо шарлен манын пеҥгыдемдат. Утларакшым кугурак ийготан-влак черланат, нунын могай-гынат хронический черышт уло. Организмын иммунитетше начар улмат инфекцийлан шарлаш йӧным ышта.
— Молан коронавирус маныт?
— Рибонуклеиносодержащий вирусым электронный микроскопышто ончымо годым тудо короно йыр тыртыш лончан имывуй гай коеш да садлан короным ушештара, садлан тыгай лӱмым пуэныт. Тудо 60 градус шокшышто годым кола, шарлымыжым чарна. Илен-толын, учёный-влак вакциным шонен луктыт. Тиде вирусым чарен кертыт манын ӱшанена, вет тӱня мучко тазалыкым аралыме министерстве да эпидслужбо-влак «огыт мале», кӱлеш мерым приниматлат. Чыла аэропортышто Китай гыч толшо-влакым карантин пост гоч колтат, тепловизор дене тергат. Аппарат капкыл температурым тора гыч шижеш. Тыгодым тыгай еҥ-влакым изолироватлат, провизорный госпиатлизацийыш эмлаш колтат. Патологий материалым анализлан налыт. Корановирус годым 100 еҥлан шотлымаште индеш еҥ колен кертеш. Айдемын ты чер дене орланымыж деч вара организмыште вирус ваштареш шогышо антитела ышталтеш, тидыже вара вӱрыштӧ «возалт» кодеш.
— Вирус деч аралалташ аптекылаште умша дене нерым петыраш маскым утыждене шуко налаш тӱҥалыныт. Полша мо?
— Кеч-могай пижедылше чер улмо годым маскым чийыман. Тудо сай профилактике мерылан, аралтышлан шотлалтеш. Но адак эр гыч тӱҥалын вес эр марте тудым чиен коштман огыл. Маскым черле улмо годым, вес еҥлан вирус ынже кусно манын, да воктенет улшо черле еҥ деч аралалташ манын чийыман. Садлан пашашке, еҥ-влакын тӱшкан лийме верлашке кайыман огыл. Мӧҥгӧ врачым ӱжыктыман, 5-7 кече нигушко лекде мӧҥгыштӧ лийман, тыге вес еҥлан куснен кертме лӱдыкшӧ иземеш. Мӧҥгысӧ аптечкыште вирус ваштареш эм-влак: арбидол, анаферон лийшаш. Но эн ончыч черле еҥым врач тергышаш. Социальный манме расстоянийым эскерыман: кок еҥ ик метр деч чак шогышаш огыл. Кидым чӱчкыдын шовын дене мушмо годым инфекций шагалемеш. Пӧлемыш яндар южым пуртыман, дезинфекцийым ыштыман.
— Йошкар-Оласе вузлаште вес элла гыч толшо студент-влак тунемыт, нуно черым шаркален кертыт?
— Марий Элыште тунемше вес элла гыч толшо студент-влак 10 февраль марте теле канышыште улыт, нунын кокла гыч иктат мӧҥгышкышт каен огытыл.
Коронавирусым Китайыште муыныт гынат, кызытеш Южный Корейыште, Тайваньыште, Таиландыште, Непал, Вьетнам, Саудовский Аравийыште, Сингапурышто, Шри Ланкаште, Сша-ште, Францийыште, Австралийыште случай-влакым пален налме да регистрироватлыме. Ме темлена: кызытеш Китайыш да йот эллаш ида кай. Тиде чер чакна, неле пагытше эрта.