Марий Элыште шоҥгыеҥ-влаклан чылажге латкум пӧрт уло. Иктышт начар тазалыклан кӧра тышке толыныт гын, весыштым икшывыже-влак конденыт. Кӧ гын тыште куанен ила, но южыжо илышлан ӧкына. Чылаштымат умылаш лиеш.
17 майыште «Интеллектуал» тӱвыра-увер рӱдерын (вуйлатышыже – Э.Куклина) пашаеҥже-влак «Бабушкин сундук – Кувавайын шондыкшо» социальный проект дене Кужэҥер посёлкысо ветеран пӧрыштӧ вашлиймашым эртареныт.
Тушко Йошкар-Оласе аграрно-строительный техникумын Кужэҥерысе филиалыште тунемше-влак миеныт. «Бабушкин сундук – Кувавайын шондыкшо» проект тӱрлӧ тукымым иктеш чумыра, тидыже – проектын шке ойыртемже. Южгунам кугурак-шамыч самырык-влакым пидаш, тӱрлаш туныктат ыле гын, ты гана вес семынрак лийын. Ондак студент-влак «Дом без одиночества» проектышт дене палдареныт. Нуно ынде икмыняр ий ты ветеран пӧрт дене келшат. Телым лумым эрыктат, шошым пакчам кӱнчаш, эрыкташ да моло пашам ышташ полшат. Изирак концертым але кинокасымат эртарат, илалше-влак дене мутланен шинчат. Тидыже кугурак ийготан-влаклан эн шерге.
«Интеллектуал» рӱдерын пашаеҥыштат шкешотан программым ямдыленыт. Ондак рӱдерысе проект-влак дене кӱчыкын палдареныт, а вара концертым ончыктеныт. Мероприятийым мурызо Лариса Сидоркина сӧрастарен. Почеламут-влакым лудыныт, иктыжым ты пӧртыштӧ илыше Татьяна Иванова каласкален.
Шортам да илем…
Анаталия Федоровна Осинина – тылын ветеранже. Советский район Эҥермучаш ялыште шочын-кушкын, Кужэҥер район Йорош ялыш марлан лектын.
– Кумшо класс марте веле тунемаш логалын. Кочкаш лийын гын, школыш каенам, кочкаш уке годым школыш коштын омыл. Ешыште вич йоча кушкынна.
Икана ачам ушкалым ужален, но оксажым йомдарен. Ойгыж дене аракам йӱынат, еҥ деке пурен да кумык возын мален колтен. Тыге пич каен колен. Мый талукаш веле кодынам.
Сар тӱҥалме годым 12 ияш лийынам. Паша шуко логалын. Изи пилам налын, чодыраш каенна, фермыш кошталтын. Сар пытымек, колхозышто пашам ыштенам. Тунам пашадарым тӱлен огытыл, тетрадеш тоям веле удырат ыле. Вара лу теҥгем тӱлаш тӱҥалыныт. Кандаш ий дояркылан пашам ыштенам. Тул лийын огыл, сандене 16 ушкалым кид дене лӱшташ, кӱварым эрыкташ логалын. Терысым шкеак луктынна, олымым нумалынна. Ферме воктеке силосым конден ястарат ыле, тудымат ведра але мешак дене нумалынна. Тылеч вара сӧснам кум ий ончышым. Вара кок ият пеле смола заводышто ыштышым. Завод пытымеке, сплавыш колтышт. Ночко йол деке шуко коштынна. Икана кастене сплав гыч толмына годым затор лийын, а мый вончаш чот лӱдынам, но моло деч шоген кодаш огыл манын, каяш логале. Сер тӱрыш гына шуым: пырня кож-ж тарваныш. Мыйын почешем Павыл Ониса толеш ыле. Тудо вӱдыш пуреҥгаен. Юмылан тау, серыш шупшын луктын кертыч. Тыгак ӱмырем эртен.
Тений кумшо октябрьыште 90 ийым темем. Изамын ӱдыржӧ-шамыч мый декем толыт: кочкаш, йӱаш, чияш кондат. Мыят кертмем семын окса дене полшаш тыршем. Нуно огыл гын, мый декем иктат толшо огеш лий ыле. Теве тыге, шортам да илем,- мане Анаталия Федоровна.
Таза лиям ыле гын…
Валентина Сидоровна Лебедева – мастар тӱрлызӧ. Пӧлемышкыже пырдыжыште могай гына тӱрлымӧ сӱрет-влак огыт кече, ончен ӧрат. Валентина Сидоровна Кужэҥер район Ананур ялыште шочын. Саламатнур школышто 8 класс марте тунемын, вара Руш Шой школышто шинчымашым поген. Школым тунемын пытарымеке, Марий пединститутысо биолого-химический факультетыште 1-2 курслам тунемын.
– Кумшо курсышто тунеммем годым пединститутын естествознаний факультетшым университетыш кусареныт. Ме тиде университетын икымше выпускшо улына. Университетым тунем пытарымеке, вич ий Саламатнур школышто пашам ыштенам. Школым петыреныт, да Звенигово совхозышто вольыкым онченам. А вара тазалыкем начарештын, неле пашам ыштен кертын омыл, сандене шочмо кундемыш пӧртыльым. Руш Шой спецшколыш пашаш нальыч. Труд урокым наҥгаенам. Шошым да шыжым пакчаште пашам ыштенна, а телым овощеводствым, живодноводствым, садоводствым туныктенам. Нине предметла дене йоча-влак экзаменым кученыт.
Тиде школ пеленак пачерым пуэныт. Икана тунемше-влак мый декем унала толыныт, тӱрлымӧ солыкым, ӱстелшовычым ужынытат, нунылан чот келшен. Тӱрлаш кумылышт лектын. Директор дене кутырен келшыме деч вара тӱрлымӧ кружокым почынна. Кружокыш рвезе-влакат коштыныт. Шуко выставкыш паша-влакым колтенна, сеҥыше-шамычат лийыныт. Тыге пашам ыштенам, но кидем пуалын, ынде тысе ветеран пӧртыштӧ илем. Таза лиям гын, тышке ом тол ыле, но кидем чот корштымылан кӧра полыш кӱлын. Тиде пӧртыш илаш толмемлан 5 ият шуэш. Илаш лиеш, чыла уло. Родо-влак декат унала миен коштам, — ойла Валентина Сидоровна.
Илалше-влак дене ятырын пашам ыштат, иктыже – Светлана Эдуардовна Бахтина. Тудо кокымшо ий тыште ышта, социальный пашам виктарен шога.
– Ты учреждений 1991 мйыште почылтын. Ондак тыште 200 утла еҥ илен, а кызыт – 24. Пайрем вашеш тӱрлӧ мероприятийым эртарена, школла, тӱвыра пӧрт, йочасад гыч концерт дене толыт. Тыгак «Здоровье» клуб пашам ышта. Тудым Надежда Петровна Швалева эртара. 2018 ий годсек моторлык вашлиймаш-влак лиедат. Мемнан деке тӱрлӧ компаний-влакын представительышт толыт да мастер-класс-влакым яра эртарат. «Доброволец» волонтер отряд мемнан деке чӱчкыдын коштеш.
Илалше-влак коклаште чолга еҥ-влакат улыт. Нуно тӱрлӧ конкурсышто шке вийыштым тергат. Грамот-влак дене актовый залысе пырдыжна пойдаралтеш. Сентябрьыште шахмат клубым почаш шонена. Шке командым поген, шыжым районысо турнирыште вийнам тергаш тӱҥалына, — мане С.Бахтина.
Кажне еҥын – шке илыш корныжо, шке азапше, но тиде пӧртыштӧ илыше-влак ваш-ваш эре полашен илат. Неле пашажымак ыштен огыт керт гынат, поро мут дене полшаш ямде улыт. А южгунамже умылен моштышто, колыштшо еҥак веле кӱлеш.
