Шке тукымыштым шымленыт

КУГУ СЕҤЫМАШЛАН — 75 ий

 

7 февральыште Медведево район Руш Кукмарий школын тунемшыже-влак «Они ковали Победу!» шымлыме паша конкурсышто участвоватленыт. Изирак, а вара кугурак класслаште тунемше-влак посна таҥасеныт. Кажне класс гыч икмыняр тунемше Кугу Отечественный сарыште лийше кугезе коча-коваж нерген каласкален.

Чыла гаяк ветеран ты тӱням коден каен. Проектыште участвоватлыше ӱдыр-рвезе-влакын родо-тукымышт кокла гыч 6-шо классыште тунемше Арина Белован гына кугезе коваже ила.

Ме, «Кугарня» газетын пашаеҥже-влак, нине шымлыме паша-влакым колыштна да сайын каласкалыше, шуко уверым пуышо, шке геройжым кумдан почын пуышо тунемше-влаклан призовой верым пуаш пунчална. Тунемше-влакын шымлыме пашаштым марлаҥденна, кӱчыкемденна да тыланда лудаш темлена.

 

102 ияш кугезе ковам

 

Кугезе ковам, Анна Дмитриевна, Марий Турек район Марий Пыламарий ялыште шочын. Тений 7 февральыште тудо документ почеш 102 ийым темен. А такшым А.В.Ведерникова ик идалыклан ондакрак шочын.

Ача-аважын ешыштыже 10 йоча шочын, визытынже изишт годымак коленыт. Вес вич йоча кокла гыч Анна кугезе ковам нылымше лийын. Еш кугу, озанлыкат изи огыл, сандене чылаштлан чот пашам ышташ логалын. Анна 8 ияшыж годымак пасу пашаш коштын, телым межым шӱдырен, тӱрлен, куэн, вет тунам чыла вургемым шкешт урген чиеныт. Земский школышто ик классым тунем лекмеке, ачаже тудым школыш колтен огыл, шӱжаржым ончаш кӱлын. 14 ияшыж годым пушеҥгым перерабатыватлыме комбинатлан чодырам ямдылаш каен. Вийым чаманыде, кугыеҥ-влак дене тӧр пашам ыштен. Каныш годым тыглай шинчен огыл, эре тӱрлен.

Вуеш шушо ӱдыр самырык каче Николай Прохорович Ведерниковым вашлийын. Тулык рвезе улмыжлан кӧра ача-аваже туддене келшаш чареныт. Икана кастене вашлияш кайыме деч ончыч чыла вургемжым поген да шӱжаржылан ты мешакым окна гыч кудалташ кӱштен. Ача-авалан Аннан ойырен налме качыж дене келшаш логалын. Тиде 1940 ийыште лийын.

Тӱҥалтыште Ведерниковмытын шке сурт-печыштышт чойн кӧршӧк да рожын ведра веле улмаш. Вара ача-авашт ӱдырыштлан кузыкым пуэныт. Идалык гыч икымше йочашт шочын. А эше ик идалык гыч Аннан пелашыжым фашист ваштареш кредалаш наҥгаят. Тунам моткоч неле жапыште чумыр паша ӱдырамаш, йоча да шоҥгыеҥ-влакын вачӱмбалнышт лийын. Пӧръеҥ, имне да машина олмешат пашам ышташ логалын. Ноен пытыше вольык олмеш южгунам еҥ-влак шке тырмам шупшыныт. Пасум кольмо денат кӱнченыт. Чыла мландыш ӱденыт, шкаланышт кочкыш ситен огыл гынат, элым аралыше-влакым пукшеныт. «Чыла фронтлан, чыла Сеҥымаш верч!» лозунг тылыште тыршыше-влакым кумылаҥден, сандене пытартыш погыштым, шурным, тыгыде пареҥгым фронтлан колтеденыт. Кугыеҥ-влак шужен шинченыт, йоча-влак кочкаш йодыныт. Тунам Марий Пыламарий села гыч Нольдӱр ял марте (а тиде 20 меҥгыш шуэш) торфлан йолын коштыныт. Тудо ӱян койын да шере таман лийын. Торф дене баландым шолтеныт. Нольдӱрыштӧ траншейым кӱнченыт. Варажым торфым ынышт шолышт манын, оролым шогалтеныт. Южгунам колхоз имне орва дене торфым конденыт да кажныжлан пайлен пуэныт.

«А мом ышташ – кочкаш кӱлын. Кӧ кузе шотым муын, туге илен, шукын пасушто кылмыше пареҥгым кычал коштыныт, коншудым, урвочым, писте шӱмым кочкыныт. Икана Марий Турек посёлко воктенысе Ноля эҥер сер воктеке торфым погаш миенам. Мӧҥгыш толын шумеке, мешакем красноармеец-влак поген налыныт, вет торфым кочкын, еҥ-влак колаш тӱҥалыныт ыле. Мыйын кум ияш йочам коншудан шӱрым кочкын огыл, торешланен, вуйжым вел кораҥден – тыге кидыштемак шужен колыш», – каласкален кугезе ковам.

1943-1944 ийлаште шурно сайын шочын огыл, сандене шӱйшӧ пареҥгым, шошым нужым, клеверым кочкын иленыт. Кож укшышто кичкым погеныт, снеге гай тамле чучын. Писте лышташ дене оварчым кӱэштыныт, тушко коншудо кичкым ешареныт. Шошым еҥ-влаклан куэвӱд полшен…

1946 ийыште сар гыч кугезе кочам пӧртылын. Тудым сельсовет председательлан, вара колхозышто бригадирлан шогалтеныт. Кугезе ковам дене пырля пӧртым чоҥеныт. Кандаш йочам ончен куштеныт.

Анна Дмитриевнан паша стажше 49 ийыш погына. 1996 ийыште тудлан «Ветеран труда» медальым пуэныт. Шке илыме курымыштыжо ковам икте денат туманлен огыл, иктыланат осалым ыштен огыл. «Ты тӱня гыч яндар чонан каем», –  манеш тудо.

Кугезе ковамын кӧргӧ вийже кугу, тазалыкше гына начаремын. Тудо церковно-приходский школышто ик классым веле тунемын гынат, моткоч ушан да мунло. Еҥ ойгылан эре полшаш ямде. Икана чодыраште йомшо йоча-влакым пукшен, мушкын да ялсовет гоч ача-аваштым муаш полшен.

Кугу Отечественный сарын ветеранже да ветеранын пелашыжлан 2010 ийыште илыме верлан сертификатым пуэныт. Кызыт тудо Марий Турек посёлкышто йӧнан пачерыште ила. Неле илыш тазалыкшым лунчыртен, пачерыште кидшӱма коштеш, лишыл еҥже-влакым сайын паленат ок керт.

Арина Белова.

6-шо класс.