Онкологий чер-влакым калыкыште рак маныт. Тиде кум буква мемнам лӱдыкта – илышым шолыштшо шучко чер. Но медицине пашаеҥ але ты сферыште мыняр-гынат умылышо еҥ-влак раш палат: онкологий черын вияҥмыжым жапыштыже пален налаш гын, лӱдаш нимогай амал уке. Лач тидын нерген ме Республикысе онкологий диспансерын пашаеҥже-влак дене мутланышна.
У технике – у йӧн
2019 ий гыч республикыштына «Здравоохранение» национальный проект илышыш пурталтеш. Регионышто шукталтше ик ужашыже – онкологий чер-влак ваштареш кучедалмаш программе. Тудын почеш Республикысе онкологий диспансерыш ятыр у оборудованийым налыныт. Нунын полшымышт дене черым шот дене эмлаш йӧн уло.
– Эн нелыже – черын уло-укежым пален налаш. Тидым ыштыде, умбакыже эмлымаш нерген мут лийынат ок керт. Тергымашым микроскопий шымлымаш полшымо дене веле ышташ лиеш. Тидлан пуалме вер (опухоль) гыч материалым налман. Пуалмаш тӱжвалнак гын, нелылык уке. Но вет тудо кӧргӧ органлаштат лийын кертеш. Тушеч материалым налаш манын, эше 10-15 ий ончыч неле операций-влакым ышташ логалын, а кызыт у оборудований-влак ты пашам моткоч куштылемдат. Кызыт иктаж лучевой йӧн дене, мутлан, УЗИ дене тергымеке, пуалме верым муына да тудын верже марте имым чыкен, тергаш йӧршӧ ужашым налына. Тиде пашам чыла шотыштат иканаште шуктышо аппарат мыланна ок сите ыле. Ынде тудо уло. Ты шотышто ме элнан кугу олаласе чапле клиникышт-влак деч нимынярат огына ойыртемалт, клиникыштына онкологий черым эмлаш чыла йӧн уло. Иктым веле шотыш налман: пуалмашым тӱҥалтыш стадийыштак муман, – каласкалыш онкодиспансерын лучевой диагностике пӧлкажым вуйлатыше, медицине шанче кандидат Дмитрий Валерьевич Пасынков.
Черле-влак шукемыт мо?
Специалист-влакын ойлымышт почеш, моло кундемла дене таҥастарымаште Марий Элыште илыше-влак онкологий чер дене шуэнрак черланат. Амалже тӱрлӧ лийын кертеш, но республикна экологий шотышто яндарлан шотлалтеш манын палемден кодыде ок лий: мемнан дене южым чот лавыртыше предприятий уке, йыр – чодыра… Туге гынат онкологий диспансерыште кызыт учётышто 15200 наре еҥ шога. Ий еда 2000 наре еҥын тӱрлӧ пуалмашым муыт. Изи республиклан тиде шуко гай чучеш. Ты шотышто тӱҥ врачын организационно-медодический паша шотышто алмаштышыже Михаил Александрович Охотников тыгерак каласыш:
– Диспансеризаций программе шукталтме да у техникына улмо дене паша лектышат саемеш. Пытартыш жапыште ме шукырак еҥым тергена, онкологий шотышто вашталтыш-влакым чӱчкыдынрак да, эн тӱҥжӧ, тӱҥалтыш стадийыштак муына. Садланак кызыт учётышто ятыррак еҥ шотлалтеш. Черым сеҥаш шукырак йӧн уло. Тӱрлӧ сынан операций-влак кажне кечын ышталтыт. Кугыжаныш гарантий программе почеш операцийым оксам тӱлыде ыштат. Черым тӱҥалтыш стадийыштак мумо да тудо изи, метастазе деч посна гын, эмлымаште нелылык лийшаш огыл. Тиде кызытсе онкологойын негызже. Сандене онкологий черым эмлаш ок лий манме ок шу.
Тидым кажне палышаш
Пуалмашым изиракше годымак от эмле гын, вараже тидым ышташ неле, шукыж годым, огешат лий. Онкологий диспансерын пашаеҥже-влак ты шотышто калык дене ятыр пашам ыштат. Мутлан, врач-влак тӱшка верлашке лектын коштыт, еҥ-влак дене вашлийыт. Тыгак диспансеризаций годым кугурак ийготан еҥ-влакын тазалыкыштым тергат. Такшым кажне айдеме шке тазалыкше верч тургыжланышаш, шкенжым эскерышаш.
– Эн ончыч таза илыш йӱлам кучыман, уда койыш деч кораҥман. Тазалык уло ӱмырлан икте веле пуалтеш, тудым локтылман огыл. Чаманаш логалеш, еҥ-влак медицине шотышто шагал палат. Южо еҥже чылт ушым колта вет! Капкылыштыже иктаж вашталтышым шижеш гынат, «Нимат огыл, шке эрта» манеш да йӧра. Такшым тыгай годым эмлымверыш миен, терапевт деч полышым йодман, чыла каласкалымын. Тудо умбакыже мом ышташ кӱлмым умылтара. Лӱдыкшӧ улмым шижеш гын, тергалташ колта. Мемнан онкодиспансерышкат шукын лач тыгай направлений дене толыт.
Шарныза: онкологий чер шке ок эрте! Эше южышт шкеныштым шке эмлаш толашат да эҥгекым гына ыштат. Эсогыл химиотерапийым возен пуымеке, нимом палыде, турлӧ шудо вартышым йӱыт да эмлан «пашажым» кӱлеш семын ышташ огыт пу. Такшым калыклан тиде проблемын чын тӱсшым ужаш тунемман. Пуалмашым шке гыч эмлаш ок лий, – мане Михаил Охотников.
- Злокачественный пуалмаш нерген эн ончыч акрет грек философ Гиппократ возен. Возымаштыже тиде черым «karkinos» манын лӱмден. Грек йылме гыч – «рак». Кугурак пуалмаш тореш пӱчмӧ семын ончымаште лачак ракла койын.
- Кызыт медициныште «рак» мутым карциномо (эпителиальный ткань гыч лийше злокачественный пуалмаш) нерген ойлымо годым веле кучылтыт. Тылеч посна злокачественныйлан эше саркомо, меланомо, лейкоз (лейкемий) да лимфомат шотлалтыт.
