Умбакыже. Тӱҥалтышыже — 27 майысе номерыште).
Шаран район Янахмет ялыш толын шунат, вигак школ дек кудална. Школ ончылно мемнам, мотор пеледыш аршаш гай койын, марий тувыран тунемше ден туныктышо-влак вашлийыч.
Тыште ӱдыр-рвезе-влак моткоч пиалан улыт, вет нуно кок пачашан мотор да волгыдо школышто тунемыт. Школым 2005 ийыште чоҥымо. Индеш классыш 79 ӱдыр-рвезе коштеш, тунемше-влакым икмыняр пошкудо ял гыч школ автобус шупшыкта. Тыште 12 туныктышо пашам ышта, нунын кокла гыч кокытшо кӱшыл категориян улыт. Мо эн чот куандара: тиде школышто марий йылмым туныктат.
Туныктышо династий
Пеледыш аршаш манмаште, мемнам тыгаяк лӱман школ ансамбльыш коштшо ӱдыр-влак вашлийыч. Ансамбльым тыште тӱҥалтыш класслам туныктышо-влак ака-шӱжар, Нина Асылгалеевна Минликаева ден Маргарита Асылгалеевна Сыртланова, вуйлатат. «Пеледыш аршаш» ансамбль официальныйлан ок шотлалт, садлан туныктышо-влак лач шке вий дене пашам шуктат. Икмыняр ий ончыч ансамбльыш коштшо ӱдыр-влаклан шке окса дене марий тувырым ургыктеныт.
М.А.Сыртланова туныктымо пашаште 34 ий тырша. Тений нылымше классым шке шулдыржо йымач ужатен. «Пашам моткоч йӧратем, – манеш туныктышо. – Урок деч вара, школ автобусым вучымыла, ӱдыр-рвезе-влак дене модына, мурена, куштена. Ансамбльна дене районысо тӱрлӧ мероприятийыште выступатлена».
Акаже, Нина Асылгалеевна, кокымшо классым туныктен луктын. Школышто пашам ыштымыжлан ынде 39 ий лиеш. Н.А.Минликаева школ тоштерлан вуйын шога. Тушко марий калыкын ожно кучылтмо ӱзгарже, арверже-влакым, вургемжым чумырымо. Тоштерыште тыгак верысе лӱмлӧ да пагалыме еҥ-влак нерген информацийым вераҥдыме.
Нина Асылгалеевнан ӱдыржӧ, Виктория Григорьевна Минликаева, Янахмет школышто тыгак тӱҥалтыш класслам туныкта, тений кумшо класс дене пашам ыштен. Ӱдыр шке жапыштыже тиде школымак тунем пытарен да тышкак пашаш толын, кӱшыл категориян туныктышо. Виктория Григорьевна икымше тунемме идалык гычак тӱрлӧ конкурсышто шкенжым тергаш тӱҥалын. Ялысе самырык специалист семын Башкортостан Республикым вуйлатышын грантшым, вара школ кабинетым тӱзаташ грант-влакым сеҥен налын.
– Туныктышо лияш изинек шоненам, кызыт тиде профессийым ойырен налмемлан нимынярат ом ӧкынӧ. Пашам мыланем вий-куатым пуа, шулдыраҥда. Тукымыштына тиде профессийыште шукын тыршеныт да кызытат тыршат. Спортлан мыйым ачам, Григорий Адылович, шӱмаҥден. Тудо шке жапыштыже Янахмет школышто физкультурым туныктен. Чаманен каласыман, ачамын ӱмыржӧ кӱчык лийын.
Марий книга-влак огыт сите
Школ воктенак Янахмет ял клуб верланен. Мурызо-влак Вадим Краснов, Роза Искакова да Сергей Пакеев тушто чапле концертым ончыктышт.
Клуб зданийыште книгагудо пашам ышта. Тушто Л.М.Асылбаева 1983 ий годсек тырша. Лиза Минибаевна – Янахмет ялын шочшыжо, кызытат тыштак ешыж дене ила.
– Сулен налме канышыште улам гынат, паша гыч каен омыл. Тиде вер верч чонем йӱла, марий калык книгагудо деч посна ынже код манын тыршем. Книгагудышто марий литературлан посна пӧлкам ойыренам. Чаманен каласем, тушто 200 наре гына марий книга. Читальный залым шке вий дене уэмдем, еҥ-влакын тышке толаш кумылышт лийже манын шонем. Шочмо йылмынам, йӱланам мондаш огыл манын, марий шӱлышан тӱрлӧ мероприятийым эртарена. Книгагудышто «Марий кас» клуб пашам ышта. Школышто тунемше ӱдыр-рвезе-влак да ача-авашт, самырык да илалше-влак погынена, пырля марий пайрем-влакым эртарена, – манеш Л.М.Асылбаева. –
Икоян калык
Янахмат ял кум уреман: Рӱдӧ, Садеран да Шадт Булат лӱмеш. Тыште 400 наре еҥ ила. Школ, йочасад, ФАП, клуб да книгагудо улыт. Еҥ-влак шуко вольыкым ашнат.
Тысе калыкын марий улмыж дене кугешнымыжым да шочмо вершӧржым йӧратымыжым палемден кодыман. Кугу Ачамланде сарыште сеҥымылан 75 ий темме ийын сарыште колышо-влак лӱмеш обелискым шке шийвундо дене вераҥденыт. Обелиск пырдыжеш капсулым «шылтеныт». Капсулышто – ончыкылык самырык тукымлан серыш. 30 ий гыч Янахмет калык ончычсо тукымын возен кодымо корнылажым лудеш.
Ялыште самырык-влак дене пырля шуктымо пашалан, моло тӱшка мероприятийлан А.Ю.Байбулатов вуйын шога. Алексей Юрьевич верысе школышто физкультурым туныкта.
– Самырык-влакым пайдале сомыллан кумылаҥдем. Кажне ийын пошкудо ял-влак коклаште футбол дене таҥасымашым эртарена. Шошым верысе кумдыкым йытыраена. Теве ял воктене курык тайылыште ош тыгыде кӱ дене «77 лет Победе» манын возымым ужыда. Тудым ме самырык-влак дене ямдыленна. Кажне ийын Сеҥымаш кече вашеш возымым уэмдена, – манеш А.Ю.Байбулатов.
Тысе калык тыште шочын-кушшо лӱмлӧ марий поэт Шадт Булат дене кугешна. Школ воктене поэтлан обелискым вераҥденыт. Мыланна, марий журналист да мурызо-влаклан, обелиск деке аршашым пышташ кугу чап ыле.
Янахмет ялыште лийме годым ик еҥ деч веле огыл «Мый огыл гын, кӧ?» манын ойлымо шомакым кольым. Чынжымак, ме огыл гын, кӧ мемнан олмеш шочмо йылмынам, вершӧрнам йӧраташ, аклаш да аралаш тӱҥалеш… Умбакыже – вес номерыште.
В.Семёнован фотожо-влак.