Курыкмарий район Микрӓк велне Ямангаш селаште шочшо да кызыт Советский район Кукмарий ялыште илыше, тысе медпунктышто фельдшерлан ятыр ий пашам ыштыше Ираида Ивановна Садовина шкеж нерген сылнымут произведений семынак моторын каласкален моштымыж дене ӧрыктарыш. Эшежым курыкмарла кутырышо еҥ олыкмарла чаткан гына ойла, «Тынар ийыште тунемат, куш пурет?» малдалеш.
Ираида Ивановна изин-кугун кокыралтыш да икымше ойсавыртышыж денак воштылтыш:
– Кутыраш тӱҥалам гын, мый Фидель Кастро гай чот кужун, кум шагат утла, ойлен кертам. Вара чарыза гына, сита манза.
«О, тиде чотак ушан ӱдырамаш, тыглай огыл» шонымаш ушышко вигак пурыш. А тудын каласкалымыжым пӱтынек тыгак арален кодаш кӱлеш манын, тыланда лудаш темлена.
КУРЫКМАРИЙЫШ…
– Кукмарий ялыш толмемлан кодшо ий 29 ноябрьыште 64 ий теме. Тиде ялыш мыйым «Скорый помощь» дене кудалтен коденыт. Пашаже теве кузе лийын. Волтен шогалтышт телефон меҥге воктене да медпунктым ончыктышт. Шӱкшӱ-ӱ-ӱ зданий, шем тӱсан, окнаже изи…
Шкешт шинчыч да кудальыч. А мыйым вашлияш лектын санитарке Клавдия, медпунктыштак ила. Балет манме изи чемоданем дене ошкыл пурышым. Тушто документем, шахмат клеткан шовычем да алмаш вургемем улыт, тетла нимоат уке…
Эрлашыжым тольо фельдшер. Толын пурыш пеш серьёзный, сырыше. Колт-колт ошкыл пурен, ӱстембаке сумкажым шроп шындыш. Мыйым огешат ончал.
Пала акушерке толшашым, йодмашым тудак пуэн. Санитарке Клавий (а тудо кутыраш чот тале вате) ойла тудлан: «Теҥгече конденыт акушеркым». Но лӱмемат ыш йод… Ты фельдшер дене куд ий пырля пашам ыштышна. Тиде Юрино район Кузьмино гыч руш ӱдырамаш лийын.
Тунам йӧсылык нерген нимом шонен омыл, паша кугытымат эше ом пале. Пайрем, каныш кече огыт логал манме ушыш йӧршеш пуренат огыл.
Кум ийым ыштен, иктаж-вере каяш лийын. А мый Кукмарийыштак 35 ийым эртаренам.
ОЙЫРТЕМ КУГУ
– Кызытсе медпункт дене таҥастарымаште паша йӧршеш ойыртемалтын. Мыланем фельдшер «Красный Крест» взносым погаш тӱҥалат, мане. 10 ыр – ик билет. Районышто саде организацийын председательже тыланет тынар маркым пуа, тынар оксам идалык мучаште сдатлышаш улат. А тунам нимогай оксам калык налын огыл, «трудодня» дене пашам ыштен.
Вес ойыртемже: кажне фермыште, тыгак школ-интернатыште (а тушто Шем Памаш, Шуймучаш, Яҥгранур ялла гыч йоча-влак иленыт) санпостым ямдылыман ыле. Йӱдым нунын деке коштман. Аптечкыште чыла эм лийшаш.
А сандружиныже кузе чоным когартен вет?.. Февральыште собраний лиеш, чыла фельдшерым поген шындат да сандружинылан мутым кучышо-влакым шогалтат.
Толмекем, школ шымияш ыле. А Кукмарийыште 1350 еҥ илен, 15 ияш марте 700 йоча да ик ияш марте 65 аза ыльыч. Чыла йочалан прививкым жапыштыже ыштен шукташ кӱлын. Планым ме ямдыленна, прививкым шкеак ыштенна, ял мучко коштынна.
Мӱшкыран-влак шотышто кузе тыршенна, каласашат неле. Тачысе кечылан, колынам, Кукмарий кундемыште ик мӱшкыран ӱдырамаш уло, а тунам 20-25 еҥ ыле. Кажныж деке миен шуман. Сумкаштем тонометр кия, ртутный, кужу кутышан, моткоч шуко верым налеш. Тыгак учётыш шогалташ тазомерым, сантиметровый лентым, шӱм кырымым висаш трубкам пыштыман. Тылеч посна прививке материалже ситышын.
Тыгай кугу сумка дене 5-6 меҥге коклам коштат. Эн тора верже – Шем Памаш, тушко куд километр лиеш. А тыгеже лу ял ыле, тушко эре йолын коштмо. Икманаш, мыйын километражем Калининград гыч тӱҥалын Магадан але Чукотка шумешке погынен. Юмылан тау, мыланем эшеат тазалыкым пуыжо да йолын кошташ йӧным ыштыже.
35 ИЙ СТАЖАН
– Паша стажем 35 ийыш погынен. Эре акушерке лийын омыл, варажым фельдшерлан тыршенам. Ласка илышым ужын омыл: йӱдшӧ-кечыже вызов лийын, еҥ-влак эмлан эре толеденыт, ятыр гана мончаш пурышым ӱжын наҥгаеныт. Вызов – ик паша, но тыгодым кум-ныл шагат дене кошташ верештеш; шоссешке лекташ кӱлеш, а телым корно уке, тракторым кычал куржталат, «Беларусь» машинам луктын огеш сеҥе, дизельный трактор дене кудалшын тӧрзажым перкалыман, кынелтыман да сӧрвалыман, тракторым заводитлен, пижше транспортым лукман, вара гына «Скорый помощь» машинам Торъял корнывожыш ӱжыктен кертынам. Проблемыже шӱй даҥыт ыле!
«МАРЛАН КАЕН КОЛТЕНАМ»
– Кок ият пелат пашам ыштен шуктышым – марлан каен колтышым. Окмак! Пел ийжым вучалташ да кеч-куш пашам ышташ каен кертам ыле. Йӱдвелыш але вес вереат. Марланже У Торъял район Токтарсолаш лектынам.
Пелашем Альберт Александрович Садовин, изажат Поволжский лесотехнический институтым (ПЛТИ манынна) тунем пытареныт. Тудо Йошкар-Олаште Советский уремыште медучилище воктене верланен. Училище 142-шо номеран пӧртыштӧ ыле, воктеныже – саде ПЛТИ. Туштак палыме лийынна.
Тунем лекмекыже, Альбертым Юрино район Васильево селашке колтеныт. Тушеч лектын толын, У Торъялысе промкомбинатыш лӱдыкшыдымылык шотышто инженерын алмаштышыжлан пурен. Вара У Торъял район Дубовляны школыш математикым туныкташ каен. Икмыняр ыштымеке, тудлан Кукмарийыш алгебре ден геометрийым туныкташ каяш темленыт.
Альберт Александрович тыште математикым туныктышылан, завучлан да варажым 24 ий директорлан тыршыш. Тудым Светлана Ивановна Рукавишникова алмаштыш.
Пелашем 77 ийым илен. Эн ончыч инсульт лие, вара пурла шодыжо дене орланыш. Пырля 53 ий иленна. Кок ӱдырым ончен куштенна. Коктынат кӱшыл шинчымашым налыныт, тӱҥалтыш класслам туныктышо лийыныт. Иктыже Токтарсола школышто 27 ий туныктен, но пачерым налмеке, окса шагал да Москош пашаш кошташ тӱҥале, тачат тушкак кудалыштеш. А весыже туныктыш, но чотак черланыш. Вич уныкам да кум кугезе уныкам (16, 7 да ик ияш) улыт.
САДЫМ КУШТА
Кызыт И.И.Садовина Кукмарийыштак ик ӱдыржӧ дене ила. Кум ий ончыч пӧртшӧ тулвоштырлан кӧра йӱлен каен. Чолга вате тудын олмеш весым чоҥен шынден. Кодшо ийын вӱдым пуртен, тул ден газат улыт.
Тушко пакчаш вӱдым шаваш коштеш. Вет ятыр курыкмарий вате семынак садше уло: олмапум, шоптырым, эҥыжым да молымат ончен кушта.
Самырык-влаклан физзарядкым ышташ, пашам йӧраташ, шонымашке кумыл дене шуаш тыланен темлыш. Зарядкым кажне кечын ыштем, мане.
Эльвира Терентьева.
И.Речкинын фотожо.