Тÿвыра пашаеҥ-влак марий калыкын акретсе илыш йыжыҥжым пÿтынек модын, сÿретлен, умылтарен ончыктат. Тыште национальный вургем кугу рольым модеш. Лач тудо калыкын ик кугу еш улмыжым ончыкта, чаткан тÿрлымö тÿржö историйжым почын пуа.
ОШ ВУРГЕМ
Александр Конаков лÿмеш Шернур тоштерын этнографий коллекцийже арверлан поян. Тыште XIX-XX курымлаште Вятский губернийын Вӱрзым уездыштыже илыше еҥ-влакын ик эн тошто да ойыртемалтше вургемышт, тошто марий тувырышт, костюмышт аралалтыныт. Чылаже 175 арвер уло. Шернур тоштерысе ятыр экспонат коклаште ош тӱсан марий тувыр-влакым ужына. Тудо калыкын
волгыдылыкшым, кава гай яндар чонжым, мучашдыме порылыкшым, пÿртÿс гай сылнылыкшым, Юмылан «яндар» улмыжым ончыктен. Вет марий калык юмыйÿлам кучымаште пеҥгыде лийын, тудым тачысе кече мартеат арален коден кертын. Вургемыште марий калыкын тÿвыра поянлыкше: моторлык, калыкын шонымашыже да акрет годсо тÿрлымö йöн-влак ончыкталтыт. Тошто марий вургем шуко ужашан, тудым чын чиен моштыман да тÿҥ элементше-влакым палыман. Тушко шымакш, шовыч, тувыр ден шовыр, ончылшовыч, ÿштö, ыштыр, йыдал, ший аршаш пурат.
ЭКСПОНАТЫМ ПОГЫМО
Кок пачашан зданийым тоштерлан 1984 ий 21 октябрьыште пуэныт, а шке омсажым тудо 1986 ий 26 февральыште почын. Вуйлатыше Галина Ивановна Мартьянова ятыр экспонатым поген. Тыгак вес вуйлатыше Августа Алексеевна Швецова кугу надырым пыштен. Тудо 1985-1990-ше ийлаште Галина Ивановна дене пырля экспедицийлаш коштын, ончычсо марий вургемым поген. Шернур районышто илыше еҥ-влак полшеныт. Марий вургемым Лажъял ден Куськин школласе тоштер-влак пöлекленыт. Туддене кÿлешан, тунамак оҥай шуко мероприятийым, ончерым, вашлиймашым эртарыме.
ОНЧЕР-ВЛАК
Вес пашаеҥ-влак Т.М.Гусева, С.С.Антропова да М.О.Хабалева, марий вургем ден костюм-влакым шымлен, конференцийлаште докладым ыштеныт. Пашаеҥ-влак ончерым тоштерыште чумыреныт да еҥ-влаклан ончыктеныт, тыгакак школлашке, тÿвыра пöртлашке, олашке намиен кондыштареныт. Теве «Шымакш – кум тÿням ушымаш» ончер 2013 ийыште погалтын да тачысе кече мартеат эртаралтеш. Тушто тоштерын фондшо гыч арвер-влакым да тыгак Михаил Егорович Шиляевын коллекцийжым ужаш лиеш. М.О.Хабалева М.А.Кастрен обществын (Финляндий) пуымо грантше дене вургемын ик ужашыж нерген проектым илышыш шыҥдарен да «Шымакш – марий калыкын вуйчиемже» альбомым савыктен луктын. Каласыман: кажне ийын пашаеҥ-влак тошто вургемым аралыме шотышто ятыр сомылым шуктат, тудым почкат, эрыктат, коштат. Шернур тоштерыште марий вургем, марий йÿла, илыш дене кылдалтше «Кÿсото» посна экспозиций ден «Кресаньык пöрт» этнографический комплекс улыт. Тушто пашаеҥ-влак ятыр мероприятий ден ончерым йоча ден унавлаклан эртарат. Тылеч посна нуно марий калыкын костюмжо-влакым кугыжаныш каталогыш пуртат. Кугыжаныш каталог полшымо дене моло эллаште илыше тÿрлö национальностян калык тоштерлаште улшо ÿзгар, предмет ден вургем влакым ончен да тудын нерген тÿҥ информацийым Интернетыште лудын кертеш.
УНА-ВЛАК
Кидмастар Лидия Васильевна Веткина ден Шернур районысо Тамшэҥер тӱвыра пӧрт пеленысе «Унавий» студийын пашаеҥже-влак марий йÿла, вургем дене кылдалтше мероприятийын чÿчкыдö унаже улыт. Лидия Васильевна тошто сынан
тӱрым тÿрла. Тудо шке коллекцийжым ончерыш уло кумылын конда да тÿрлö оҥай мастер-классым эртара «Унавий» студийысе кидмастар-шамыч тÿҥ шотышто у сынан марий тÿрым тÿрлат, тошто тÿрымат тунемыт.
У СЕМЫН
Шернур тоштер шуко уверым сайтыште да ВКонтакте соцкылысе лаштыкыште вераҥда. Тушто ятыр мероприятий нерген уверым, тÿрлö ожнысо фото-графийым, презентаций ден видеоролик-влакым ужаш лиеш. Пашаеҥвлак, тошто марий вургемым чиен, ятыр акцийыште участвоватлат. Шукерте огыл «Шке калык коклаште» («Свой среди своих») акций эртен. Тушко ятыр кундем ушнен. Тидлан Шернур тоштерын пашаеҥжевлак, тысе ик эн ожнысо вургемжым ончыктымо шот дене чиен, фотосессийым эртареныт. Акцийыш тоштерым вуйлатыше Т.М.Гусева, тÿрлызö Л.В.Веткина да этнографий пӧлкам вуйлатыше Л.В.Еменгулова уло кумылын ушненыт. Участник-влаклан марий вургемым чын чияш Лидия Васильевна полшен, а Татьяна Михайловна мотор фотовлакым ыштылын.
Мемнан дене аралалтше марий вургем ик эн тошто да ойыртемалтше экспонатлан шотлалтеш. Районысо ятыр яллаште илыше-влак марий йÿлам жаплат, яндар ош вургемым чиен, кÿсотыш кумалаш лектыт.
Лариса ЕМЕНГУЛОВА,
этнографий пöлкам вуйлатыше.