28 октябрь – 3 ноябрь – Инсульт дене кучедалме арня.
Инсульт нерген Марий Элысе сосудистый рӱдерым вуйлатыше Александр Бородин каласкала.
Инсульт годым вуйдорыкышто вӱр коштмо начарештеш, тидлан кӧра неврологий могырым тӱрлӧ симптом палдырна. Тыгай пале-влак сутка наре «витарат», айдеме коленат кертеш але инвалид лиеш.
Ты черын 80 процент случайже годым ишемический инсульт лиеш: вӱргорнышто тромблан кӧра вуйдорыкыш вӱр миен ок керт.
15 процент случайыште – геморрагический инсульт: вуйдорыкысо вӱргорно «кӱрлеш». Тыгайже гипертонический криз годым артериальный давлений кӱзымылан кӧра утларак лиеш.
Инсульт нерген мом палыман?
– Тӱнямбалне еҥ-влакым колымаш марте шуктышо амал-влак коклаште инсульт кокымшо верым налеш.
– Тӱняште 80 млн наре еҥ инсультым «илен лектын». Прогнозлан эҥерташ гын, ончыкыжым ты чот моткоч писын кугемеш.
– Инсульт «талышна»: пытартыш 10 ийыште 25 ийым эртыше-влакын инсульт куд случай годым иктыштыже лийын гын, кызыт – ныл случай гыч иктыж годым.
– Российыште кажне ийын 450 тӱжем наре еҥым инсульт пера. 30 процент случайыште – 40 ияш деч самырыкрак-шамычым. Инсультым «сеҥыше» еҥ-влак кокла гыч 8 процентше гына паремеш да тыглай илышыш пӧртылеш.
– Инсульт деч вара ятыр еҥ тӱрлӧ экшык дене тӱкна: инвалид лиеш, кутырымо годым нелылык лектеш, паша да шийвундо деч посна кодеш, соцкылым вӱден ок керт да молат.
Вуйдорыкысо инсультым кузе палаш?
– Пел могыр шӱргӧ пуйто «волен кая»;
– вийдымылык, кидым да йолым пуйто от шиж;
– шинча писылык йомеш, ужмым чарнет;
– вуй чот коршта;
– вуй пӧрдеш;
– мутланымым умылаш ок лий.
Мом ыштыман?
– иканаште вашкеполышым ӱжыктыман;
– омсам ончылгоч почын ямдылыман;
– нимогай неле пашам ыштыман огыл;
– вочман;
– симптом-влак 15-20 минут гыч эртеныт да айдемылан сайрак лийын гынат, вашкеполышым ӱжыктыман.
Палыза!
Инсультын симптомжо-влак шке эртат манын, ида вучо. Врач дек приёмыш кайыза, жапым шуйкалыман огыл, уке гын вуйдорыкысо вещества-влак утларак гына пытат.
Сосудистый рӱдерыште эмлалтме деч вара черлыеҥ-влак врач дек огыт кай да варажымат профилактике семын специалист дене огыт тергалт. Но черлыеҥ да тудын лишыл еҥже-влак участковый врач дене кылым эре кучышаш улыт. Сосудистый рӱдерын специалистше-влакын темлымашыштым эре шуктыман. Лач нуно, кокымшо инсульт (чӱчкыдын колымаш марте шукта) ынже пере манын, стратегийым ямдылат.
Инсульт лиймын 90 процентше годым ты чер деч шкем аралаш лиеш ыле. Тидлан лӱдыкшӧ фактор-влак деч: гипертоний, диете, тамакым шупшмо, тӱрлӧ физический упражнений – утлыман.
Инсультым чактараш нелыжак огыл
– Арняште вич гана физический упражнений-влакым ыштыза. Начар тарванылше еҥ-влакын шукыж годым (кумшо ужаш случай годым) инсульт лиеш. Арняште вич гана 20-30 минут дене организмлан физический нагрузкым (утыждене неле ынже лий) ыштыза.
– Таза да пайдале кочкышым кочса. Инсульт лиймын 25 процентше пайдале огыл кочкыш дене кылдалтын. Кечеш 400 г деч шагал огыл свежа фрукт ден пакчасаскам кочса.
– Вӱрыштӧ холестерин мыняр улмым эскерыза. Насыщенный манме жиран (пальмовый да кокосовый ӱй, сӧсна да ушкал коя да молат) кочкышым рацион гыч кораҥдаш тыршыза. Консервироватлыме, тӱрлӧ ешартышан кочкышымат шагалрак кочса.
– Тамак шупшмым кудалтыза. Кажне луымшо инсульт тамакым шупшмылан кӧра лиеш. Тиде уда койыш деч чын утлыман.
– Алкогольым шагалрак йӱза – 1-2 стандартный дозо (10 г спирт) марте. Кочывӱдым утыждене йӱшӧ миллион наре еҥым кажне ийын инсульт пера.
– Вӱрыштӧ сакыр мыняр улмым терген шогыза. Сакыр диабетан еҥ-влакым инсульт перыме лӱдыкшӧ кугурак.
– Шкем кидыште кучен моштыза! Куд инсульт гыч иктыже айдемын психологический состоянийже дене кылдалтын. Стресс, тургыжланымаш, сырымаш да депрессий годым шкем чын кучен моштымо дене шкендам инсульт деч араледа.
– Мален темза. Йӱдым омо уке да апноэ (малыме годым шӱлымым чарныме) годым инсульт лийын кертме лӱдыкшым ыштат.
– Вуйушлан «пашам» муза. Ӱмыр мучко вуйуш дене пашам ыштыме профессийыште тыршенда гын, ончыкыжымат ида чарне. Тӱрлӧ аланыште шкем тергыме сайлан шотлалтеш. «Вуйушлан задачым» эре шындыза, мутлан, коштмо маршрутым вашталтылза. Кеч-могай ийготышто у шинчымашым налме эре пайдале. Напряжений дене вӱр сайын коштеш, а тидыже инсульт деч арала.
Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын сайтше гыч налме фото.