Марий кугыжаныш университетыште тӱрлӧ национальностян ӱдыр-рвезе-влак тунемыт. Нуно мландышарын ятыр элже гыч Марий кундемыш сай шинчымашым налаш толыт. Ты вузысо медицине институтын нылымше курсыштыжо тунемше Севара Джамаловамат тыгаяк шонымаш Марий Элыш конден.
Марий кундем сымыстарен
Севара Узбекистан Республикын рӱдолаштыже – Ташкентыште – шочын-кушкын. Школым тунем пытарымеке, Европысо, Российысе тӱрлӧ вузым шымлен. Но ӱдырын чонжо Марий Элым ойырен. Тудлан Марий кундемын пӱртÿсшӧ, тысе климат, эҥер ден ер-влак, Европым ушештарыше Йошкар-Олан архитектуржо келшеныт.
– Мый тыште шкемым йотэл гыч толшо семын ик ганат шижын омыл. Руш йылмым сайын палем, садлан верысе калык дене мутланыме годым йӧндымылык лектын огыл. Йошкар-Ола – студент-влаклан келшыше ола, утыжым кугу огыл, кӱлеш верыш писын миен шуаш лиеш.
Россий нерген шуко паленам да колынам. Ты элым ешем моткоч пагала да акла. Мыйын кочам МГУ-м тунем лектын, шочмо изам МарГУ-што кÿшыл шинчымашым налын, садлан мыят, шуко шоныде, Марий Элым ойыренам, – мане тудо.
Чонлан лишыл
Шке шочмо элже нерген ÿдыр чон-почын, кугешнен каласкалыш:
– Мутат уке, Узбекистан – мыйын чон шепкам. Моло элла дене таҥастарымаште тудын тÿрлö тӱсан улмыжо чоным савыра. Тусо пӱртӱсын моторлыкшо шинчам сымыстара. Тӱрлӧ кÿкшытан курык-влакым, ужар кушкыл дене леведалтше кужу лапым (лопым), шокшо ошман пустынь-влакым шке шинча дене ужман.
Тӱрӧо кочкышлан поян национальный кухньо, верысе калыкын поян да курымла дене вияҥден толмо тӱвыраже, йӱлаже кызытат калык коклаште аралалтеш. Нуным мурымаште, куштымаште, сӱретлаште ужаш лиеш.
Кажне ийын элышкына тӱжем дене турист толеш. Мемнан дене игече эреак тыматле, садлан нуно кеҥежым да шошым веле огыл, тыгак телымат да шыжымат коштыт. Историй дене кылдалтше тӱрлӧ архитектур, памятник-шамыч поснак уна-влакым сымыстарат.
Калыкемын унам вашлийын моштымыжым поснак палемдынем. Очыни, эрвел калыкын ты йӱлаж нерген ятыр еҥ пала да колын. Туге гынат тидын нерген эше ик гана ушештарынем. Узбек-влак унам правил почеш, законын чыла шӧрынжым шотыш налын вашлийыт, ончат. Мемнан дене тидын шотышто тыгай калыкмутлан эҥертат: «Гостеприимство выше мужества». Садлан унам, кӱлеш семын вашлийын, ӱстелтӧрыш ӱжын, йокма дене сийлен отыл гын, тыланет моткоч кугу намыс лиеш. Тыланет веле огыл, уло родо-тукыметлан, шочшетлан, ачат-аватлан. Садлан элыштына тушманымат уна семын вашлийыт. Мемнан дене ты йӱлам шуктымаш порылыкым ончыктымылан шотлалтеш.
Узбекистаныште уна-влак вашлийме годым икте-весышт деч ешын да икшывын тазалыкышт, паша кузе вораҥме шотышто йодыт. Пӧръеҥ-влаклан веле кидым кучен саламлалташ лиеш, ӱдырамаш-шамыч дене саламлалтме годым пурла кидым шӱм велке пыштат, вуйым сават.
Кажне олан – шке рецептше
– Узбек-влакын национальный кочкышыштлан плов шотлалтеш. Кажне олаште тудым шке рецептышт почеш ямдылат. Мутлан, мый Ташкент гыч улам гын, тушто пловым «Ташкентский» маныт. Самарканд оласе пловым – «Самаркандский». Нуно икте-весышт деч тамышт дене ойыртемалтыт. Тыгодым моткоч тамле да тутло улыт. Южгунамже умыленат шукташ огеш лий, кочкышым ямдылыме годым могай пакчасаскам, шӱрашым, шылым, кушкылым кучылтыныт. Палемдыман, пловым тыглай але лӱмын пайремлан ямдылыме рецепт почеш ыштат. Пайремлан гын, тудо эшеат тутлырак лиеш, – каласкала С.Джамалова.
Медицинылан шӱман еш
Узбекистаныште еш-влак кугу улыт. Коча-кова, ача-ава, икшыве-влак чылан пырля илат. Тушто кугурак ийготан еҥ-влакым поснак пагалат, аклат. Тидлан икшыве-влакым изинек туныктат.
– Мыйын ешем кугужак огыл. Ешыштына нылытын веле улына: ачам, авам, изам да мый. Ачам – предприниматель, шке пашажым вораҥдара. Авам – медицине пашаеҥ, ты сферыште коло утла ий тырша. Изам тыгак медик. Мыят нунын гаяк медициным ойырен налынам. Педиатр лияш ямдылалтам. Изиэм годым авам дене пырля эмлымверыште шуко жапым эртаренам. Врач, медицине пашаеҥ-влак коклаште кушкынам. Садлан изинек врач лиям манын паленам.
Йӱлам аралат
Севара кызыт шочмо элышкыже шуэн коштеш. Улыжат мӧҥгыштыжӧ кок ийлан ик гана веле лиеш. Но шочмо калыкшын йӱлажым, пайремже-влакым тусо закон почеш шукташ тырша. Ӱдырын палдарымыж почеш, шочмо элыштыже Навруз (У ий) ден Узбекистанын эрыкан улмо кечыжым кумдан пайремлат. Тудо 21 мартыште палемдалтеш. Ты пайремын йӱлажым курымла дене араленыт да кызытат тудым шуктат. Навруз годым пайрем ӱстелым погат, родо, пошкудо-влакым шере сий дене сийлат. Пайремын тӱҥ кочкышыжлан халим ден сумаляк (тудым идалыклан ик гана лач ты пайремлан веле ямдылат) шотлалтыт. Йӱдым пошкудо-влак под йыр чылан пырля чумыргат, сумалякым шолтат. Под пундашке, кочкыш ынже когарге манын, икмыняр тыгыде кӱм пыштат. Ӱдырамаш-влак черет дене кочкышым лугат. Кочмо годым ты кӱ иктаж еҥлан логалеш гын, У ийыште ты еҥым шуко пиал вуча. Тиде йӱлам шуктымашым сылне муро, куштымаш сӧрастарат.
Узбекистанын эрыкан улмо кечыжым 1 сентябрьыште палемдат. Тудо ты элын кугыжаныш пайремжылан шотлалтеш. Республикысе чыла гаяк кундемыште мероприятий-влак кумдан эртаралтыт. Пайрем программыште фольклор коллектив-влакын концертыштым, тӱрлӧ спорт таҥасымашым, эстраде сынан шоум, ярмиҥгам ужаш лиеш.
Ты элыште ик пайремат икте-весым тамле кочкыш дене сийлыме деч посна огеш эрте. Узбек-влак ты сомылым шукташ моткоч йӧратат. Пайрем ӱстелыште эреак плов уло.
Узбекистаныште кече идалыкыште 300 кече онча.
Ты элын национальный кочкышыжым – пловым – ЮНЕСКО-н материальный огыл поянлыкше спискышкыже пуртымо.
Элысе кумдыкын визымше ужашыжым курык-влак айлат.
Ятыр туристым Самарканд, Бухара, Хива олалаште ужаш лиеш. Самарканд тӱнямбалне ик эн тошто олалан шотлалтеш. Тудо Рим дене ик жапыште шочын.
Кокла Азийыш пурышо эл-влак коклаште Ташкентыште эн ончыч метрополитеным ыштеныт. Тӱнямбалне тудо ик эн моторлан шотлалтеш.