Нина Щербакова
Ачам Гаврил Иванович Щербаков 1927 ийыште У Торъял район Шӱвылак ялеш кресаньык ешеш шочын. Тудын колымыжлан 25 ий лиеш гынат, шарнымаш – эре ушышто. 1945 ийыште ачамымат Совет Армий радамыш наҥгайышт, тудо шым ий Касвел Украиныште бандеровец-влак ваштареш кучедале. Ача-аважын латшымше йоча, Юмо аралыме дене мӧҥгыжӧ илыше пӧртылын. Сарыште кучедалме нерген ойлаш йӧратен огыл, шарналташат пеш шучко манын: «Кунамже, бандит-влак деч вара коден кайыме ялыш пурымеке, тыгай сӱретым ужаш логалын… Ӱп огыл, а ӱп мучашыште упш нӧлталалтын…»
Сар деч вара шуко ий колхозышто машина дене кудалыштын.Тӱрлӧ пашам шуктен. Бортовой машина, автобус, самосвал але легковой машина тудын кидыштыже эре ару лийыныт да кудалыштыныт.
Ачам кудло шым ий марте веле илыш, кылмен коштмыжо, шуко нелылыкым чыташ логалмыже тазалыкшым лунчыртеныт…
Чыла фронтовик-шамычлан – кугу чап! Кугу сарыште сеҥыше-влак лӱмеш почеламут-муро шочо:
Илышаш кечем улмаш
Вурс гыч ыштыме салтак,
Вурс гыч ыштыме апшат
Йӱдшӧ-кечыже шогат,
Тыныс илышым таптат.
Толын паркыш чал коча,
Сугырген туп ден шога.
Вуйым ӱлыкӧ сакен,
Шинчавӱдшӧ шып йоген.
Оҥ тич тудо орденан,
Эҥертен кучен тоям.
Лӱдын огыл тушман деч…
Салтакым умылаш йодеш:
«Мыйын огыл титакем:
Кодым илыше, шоляш…
Пытышым мый сусырген,
Илышаш кечем улмаш…»
Тачат тӱняште шургымаш,
Йотэл кокла ӱчашымаш.
Мер калыклан чучеш азап –
Огеш кӱл сар, кӱлеш келшаш.
Иза-шоляш, ака-шӱжар –
Йолвак шогал, йырваш ончал.
Эн шерге Эл мемнан шӱмеш
Ава шӧр ден шочмек пижеш.
Мыняре лийын кредалмаш,
Мыняре лийын сеҥымаш.
Шӱм, коржын, кызытат эҥеш…
Ышт пӧртыл шукынжо мӧҥгеш.
Ачам ила ыле гын, таум ойлен колыштеш ыле, шонем. 9 майыште, Сеҥымаш кечын, кажне гана телевизор дене парадым ончен, шинчавӱдым ӱштылын, фронтовик йолташыже-влакым лӱм дене ойлен, мутланен шарнен. Ача-аванан шуко шочшыжо улына, шуко уныкашт, кугезе уныкашт уло. Сандене ачана-кочана дене кугешнена да кеч-куштат поро мут дене шарнен илена.
Шарнымашым Нина ӱдыржӧ кок изажын да кок акажын йодмышт почеш возен.
Андрей Николаев
Молан кочам колен?
Молан кочам ты сарыште колен?
Мо верчын тудо чот тынар шоген?
Кӧ дене неле пагытым пайлен?
Шке шыдыжым кӧн ваштареш поген?
Ты пагытын осал тушман – фашизм!
Сеҥаш кӱлеш! Лач ончыко! Ура!
Адак ондалышт: йыр шарлен нацизм –
Бандера тукым нӧшмыжым шара…
Йӧра. Сеҥеныт – толын тыныс жап.
Ты калык мландым арален коден…
Но калык чоным авалтен азап –
У илыш у вашталтышым конден…
Айдеме, чылт оксала ужалалт,
Тушманын койышым кояш тӧча:
Лач тарзе семын, имньыла кычкалт,
Буржуй шинчаш умшам карен онча.
Капитализм улеш эн шучко вий!
Йӧршеш вет йомын калык келшымаш…
Чыла мондаш? Тыге илаш ок лий!
Кугезе кумыл – чонын ший памаш!
Римма Смоленцева
Сеҥымашым пӧртылтен
Марий рвезе каен сарыш
Шочмо элым аралаш.
Ир тушманым кошартен,
Угыч мӧҥгӧ пӧртылаш.
Шуко гана кодын тудо
Колымаш дечын утлен.
Йол йымалне йӱлен шудо,
Шем пыл кечым петырен.
Тыште-тушто пудешталтын,
Тул йӱр кӱшычын йоген.
Сарын могай шучко лиймым
Тушто лийше вел пален.
Мланде мушкылтын вӱр дене,
Шортын-урмыжын, чытен.
Марий рвезым аза семын
Оҥ пелен ӧндал пыштен.
Марий калык, тыйын эргыч
Сеҥымашым лишемден.
Кызытат садлан касвел гыч
Пыл толнеже кӱдыртен.
Шарныкта эрталше сарым,
Тале марий рвезымат…
Сар коден шӱмешна палым,
Нигунам ок керт мондалт!
Вика Матвеева
Йодам…
Йодам мый шӱшпыкым лукташ
Эн сылне мурыжым.
Тора салтакым шарналтен,
Тыматлын мурыжо.
Йодам садерым пеледаш,
Чиялын тувыржым.
Кӧ тылыште эр-йӱд шоген,
Пуэныт улыжым.
Йодам тӱням шып шарналташ
Мландемын ӱмыржым.
Тек курымашлыкын тул ден
Раш лӱмышт йӱлыжӧ.
Йодам мый шӱшпыкым мураш
Эн сылне мурыжым…
Геннадий Тимеряев
Пӧртылдымӧ салтак
Шем, шучко пыл элнам леведын,
Тушман сар дене тарванен.
Салтак лӱдде вашеш кынелын,
Шӱмбел элна верч рыҥ шоген.
Но сӧй пожареш илыш кӱрлын,
Салтак шӱм кырымым чарнен.
Пырля садак, шӱгарыш возын,
Сеҥымаш кечым лишемден.
Савырненат тый кӱ салтакыш,
Элнам йӱд-кече аралет.
Курымешлан шарнаш кодат тый,
Огеш мондалт садак чапет.
Йолташ-влакет чапкӱ воктене
Вӱран корнет нерген ойлат,
А уныкат-влак ончыкетше
Пеледышым конден пыштат.
Пӧртылдымӧ салтак, тыланет
Чапмуро шергылтеш, йоҥга!
Йомшо салтак, тыйын лӱмешет
Шарнымаш тул курымеш йӱла.
Аркадий Букетов-Сайн
Илыш лӱмеш
Ял тӱрыштем чечен кеҥеж эрдене
Тушман лӱен ал ӱжаран кавам.
Шарнал тыгодсым, чал шараҥге дене
Мый кутырем коклан, вуем савал.
А таче тыште ужым ветераным.
Шоген шып, пуйто эҥын шӱм тулеш.
Эҥерӱмбалым тӱтыра авалын.
Ялемже эрым порын вашлиеш.
Пасушто уржавуй лӱҥга шӧртняҥын.
Турий, чӱчкалын, чинчыжым шара.
Колой мала, ужеш дыр омым, ямлым.
Вӱчка дыр тудым тыныс ӱжара.
Кушкеш ньога. Элнан чолга салтакше,
Ӱшан оролжо тынысын лиеш.
Кочан саклен кодалмын уке акше.
Уныкажлан Эл ӱшанен кертеш.
Василий Александров
Кочай, Морко район, Муналмаш ял гыч Вачи Эчан, сарыш кайымыж годым тунам лу ияш авайлан ойлен коден: «Чачук, мый ом пӧртыл гын, кажне шошым олыкышко лек, мый тый декет лыве лийын толам». Авай, колымешкыже, лывым ужын ойла ыле: «Лывым ида поктыл, тиде кочада мемнан деке ужаш толын кая».
Салтак пӱрымаш
Фашист мыйым пушто
Белоруссий мландеш.
Пуля пурыш тупыш,
Мый йӧрльым купеш.
Шагат чоло кийышым –
Нигӧлан утараш.
Шем куп нале вийым
Да тойыш лавыраш.
Ойырла чонем, шортын,
Лыве лийын кусна.
А капем тыште кодо
Ешем дечын посна.
Шуко ий ынде эртыш,
Ыш му мыйым иктат.
Вученам шочмо эргым,
Огеш тол уныкат.
Тиде тыныслык верчын
Пыштенам мый вуем.
Тендан дек шошо кечын
Лыве семын мием.
Мый пӧрдам вуй ӱмбалне,
Шаралтен шулдырем.
Йомынам кеч умбалне,
Шарна калык лӱмем.
Берлин уремыште
Танкист-фронтовикын ойлымыжо негызеш
Йоҥгалте пытартыш лÿйымаш,
Да кидшым нöлтале фашист.
Лиеш ынде тудо лапаш,
Но танкшым шогалтыш танкист.
Люк почылто, лекте салтак,
Каласыш, пÿжвÿдым ÿштмек:
«Ит чытыре, немыч-шапшак,
Вÿрйÿшö ом лий тый гает.
Ом тошко капетым тышан,
Кеч тый пуштынат йолташем.
Кÿлат тый эше ешетлан,
Вучат тыйым – тидым палем.
Тый умыло ÿмырешет:
Мыланна илышда огеш кÿл.
Саркуралым ит нал кидышкет.
Нигунам она лий тылат кул».
Сеҥымаш кече
(Чоткаровец-влакын мурышт)
Толыда те сылне шошо годым,
Лыве лийын, мемнан дек уэш.
Кеч чонда кугу сарешак кодын,
Курымлан лÿмдаже шарналтеш.
Сар тулеш когаргыше ий-влакше
Мемнан деч эре умбак торлат.
Она мондо ме совет салтакым,
Тÿня мучко чыланат шарнат.
Огына пу ылыжташ шем сарым,
Сай тунемын шуаралтына.
Кучена да кукшо пычалтарым,
Осал вийын вожшым куклена.
Мыланна огеш кÿл еҥын мланде,
Огеш кÿл йот еҥын курыкшат.
Улына тачат йÿд-кече ямде
Тыныс верч шогаш курымешат.