5 мартыште Марий Элысе Кугыжаныш премийын, Йыван Кырла лӱмеш театральный премийын лауреатше, Марий Элысе сымыктышын да Россий тӱвыран сулло пашаеҥже, композитор Эллина Архиповалан 65 ий темын.
Пелашыже опер мурызо Вячеслав Созонов дене тений рубин сӱаным палемдат. Григорий ден Яныш эргым ончен куштеныт. Кумшо уныкам вучат.
Григорий эргыже аважын корныж дене каен. Тудо Э.Сапаев лӱмеш опер да ьалет театрын тӱҥ дирижёржо, Россий Композитор ушемын Марий Элысе пӧлкажым вуйлата. Профессионал музыкым калык коклашке шараш полша, тыгак марий йылмым, тӱвырам, историйым сайын пала. чот шоген
Медведево район Кугу Шаплак ялеш шочын-кушшо, варажым ешышт дене Йошкар-Олаш илаш куснышо Эллиналан музык тӱняшке корным аваже волгалтарен. Эше ялыште илымышт годым Ольга Ивановна (ӱдыр фамилийже – Герасимова, тудденак коштын) ӱдыржылан фортепианом налын конден. Тидлан сырыше ачаже (композиторын кочаже) товар дене лектын. Но Ольга Ивановна, Эллина Анатольевна манмыла, фортепианом амбразур семынак оҥжо дене арален, корныжым авырен шогалын.
– Тиде 1965 але 1966 ийыште лийын. Тунам пианиножо пеш кугу да неле ыле, тудым трактор дене конденыт. Авам ӱдыржӧ-влак шокташ тӱҥалыт манын ончылгоч шижын ала мо. Ешышкына композитор Иван Молотоват толын коштын. Тудлан авам шоктен ончыкташ йодын. Но мый тидым ышташ ӧрынам, – шарналта Эллина Анатольевна.
Тале марий ӱдырамаш Эллинам музыкальный школ-интернатыш тунемаш колтен. Варажым Анатолий Луппов декат Озаҥышке наҥгаен. Тунам 13-14 ияшрак ӱдыр Анатолий Борисовичлан ятыр семым шоктен ончыктен. Композитор фортепианом утыр тунемаш кӱштен. Луппов деке Эллина 11-ше классыште улмыж годым угыч миен. Тунам кыдалаш шинчымашым Озаҥ консерваторий пеленысе специальный школышто налын. Композиторын кӱштымыжым шуктен, кок романсым да фортепианылан сонатиным арня гычак намиен.
Э.Архипова Озаҥысе консерваторийын «Фортепиано» ден «Композиция» отделенийлаштыже тунемын. Кок факультетыште шинчымашым погышо тудо жапыште шуэн вашлиялтын.
Иктешлымаш
– Эллина Анатольевна, чесле лӱмгечыдам могай сеҥымаш дене вашлийыда?
– Шкешотан иктешлымаш дене. Кок концертым ямдылена. 12 мартыште Эрик Сапаев лӱмеш опер да балет театрыште «Мои крылья» усталык кас эртаралтеш. Икымше действийыште симфоний оркестрлан келыштарыме 12 романс муро лийыт. Тыште индеш романс икымше гана йоҥга, а шымытшым шке шоктем. Можыч, иктаж романсшым колыныт, лач фортепиано дене шоктымым, а тидлан оркестрлан аранжировкым лӱмынак ямдыленам.
Кокымшо действийыште флейтылан оркестр дене пырля шокташ концерт-премьер лиеш. Анна Кузьминых флейте дене шокта, симфонический оркестрым Григорий эргым дирижироватла. Чыла тидым «Чумбылат могучий» опер-мистерий гыч икмыняр ужаш дене мучашлена.
Тидым пеш вучем, изиш тургыжланем, вет шкежат шоктем да пеш ответственный мероприятий манын палем. Оркестр почеш марий муро йоҥгаш тӱҥалеш, тыгодым шӱм-чонем «шула», вет мый моткочак оркестрым, театрым йӧратем. Эше изи ӱдыр улмем годымак «Акпатыр» опер чонемым чотак тарватен.
Вес концертым «По клавишам рояля…» лӱмдымӧ, 18 мартыште мемнан Национальный сымыктыш гимназийыштына лиеш. Тушто тӱҥ шотышто фортепианный произведений-влак йоҥгат.
Композитор деч фортепианылан, скрипкылан, ансамбльлан тӱрлӧ класслан келшен толшо пашам эре возаш йодыт. Теве 14 февральыште Финн-угор да Юл кундемысе композитор-влакын семыштым шоктышо исполнитель-влакын IV республиканский фестиваль-конкурсышт лие. Тидлан лӱмынак вич ппроизведенийым возенам, чылажат йоҥгалте.
Ӱдырамаш композитор
– Сымыктыш гимназийыште ятыр ий фортепианом шокташ туныктеда да концертмейстер семынат тыршеда. Шке тунемшыда-влак денат кугешнеда, шонем.
– Теве кызыт Озаҥысе Жиганов лӱмеш консерваторий пеленысе специальный кыдалаш школыштыжо тунемше Апполинария Корчагинам тале пианистке манын кертам. Тудо 12 мартысе концертыштем кок пьесым шокта.
Вес тунемшем, Анжела Салишкина, опер да балет театрыштына концертмейстерлан тырша. Кызыт тушто шушаш концертемлан произведением-шамычым тунемыт.
Палантай лӱмеш колледжын академический факультетыштыже Анна Любимова пашам ышта. Талантан выпускник-влак шукынак улыт. Кызыт 12 йоча ты неле сомыллан тунемеш.
– Мо оҥайже: уло тӱняште да Марий Элыштат композитор-влак пӧръеҥ улыт. А Те нунын радамыште лияш лӱдын огыдал?
– Тидын шотышто кодшо кечылаште Андрей Эшпай нерген шарнымашым возышым. Тудат ты йодышланат вашмутым пуа:
«Икымше гана Андрей Яковлевич Эшпайым торасе 1972 ийыште ужынам. Тунам 1-ше номеран музыкальный школышто лийынам да уло кумылын Иван Молотовын классыштыже тунемынам. Ме авам дене профессор, композитор да СССР-ысе Композитор-влак ушемын секретарьже Андрей Эшпай деке Москошко каенна. Шарнем, тудлан Медведево вел семым, молымат шоктенам да поро шомакшым, тыланымашыжым колыштынам. Йошкар-Олашке чоҥештылаш кумылаҥше пӧртылынна. Тылеч вара авам шочшыжо чын корно дене кайымыжлан ӱшанен, кокытеланымым чарнен да умылен: тиде неле сомылым шукташ лачак музыкым йӧратыман да ӱдырлан келшен толдымо пашаште чот тыршыман».
Туныктышем Иван Николаевич Молотоват «Ӱдырлан молан тиде кӱлеш? Марлан кает, нимо шот ок лек» манын эре ойлен. Ӱдырамашым ожно пешыже аклен огытыл. Тыгай годым авам примерлан совет композитор Александра Пахмутовам конден: «Теве Пахмутова изи да туш улешыс!» Тидыже авамым тургыжландарен, сандене Эшпай декат наҥгаен.
Но мый композитор улмемлан нигунам ӧкынен омыл, кугешненам гына, мылам тиде келшен! Пашам ышташ кумылем лийын, музыкым йӧратен шынденам!
– Марий сылнысем дене изиэм годымак «черланенам». Ялыште иктаж сӱан лийын гын, мый тушко куржынам. Ковам, Клавий кокай пеш сайын муреныт. Марий муро ден семым колын кушкынам да уло чон дене йӧратен шынденам, – манеш Э.Архипова.
– А семым кажне кечын возеда мо?
– Эрдене иктаж сем йӱр семын йӱрын кая гын, кечывал деч вара тудо йомын кертеш. Сандене кечывал деч ончыч возашак тыршем, варажым – урок-влак. Каникул годым эре возем.
Мастарлыкым шуарымаште, оперым да моло музыкымат возымаште фортепианым тунеммаш кугун полша. Фортепианын йӧнжӧ пеш шуко, сандене тудым вич парня гаяк палыман. А паша эре уло.
Шукерте огыл антологий книга гыч С.Григорьева-Сотон да ингуш поэтессе Макка Наурузован почеламутыштлан семым возенам. Кавказыште Эльбрусышто лиймылан кӧра ингуш поэтессын «Пыл» образше семыш возын. Теве Египетыште Луксор корнышто кайыме годым вуйышко «Арабская мелодия» пижын толын. Кызыт семым возаш иктаж-могай ойыртемалтше верыш миен толмо кумылаҥда. Кеҥежым тидым ышташак тыршем. Тушто шкетак лиям, пӱртӱсым колыштам, курыкыш кӱзем але пустыньыште коштам. Лач тидыже музыкальный фантазийым рончаш, у пашам кычалаш полша.
«Мотор Пампалче» балетем угыч ончен лектынам, коррректурым ыштенам да опер да балет театрыш пуэнам. Премьер лийын шуэш манын ӱшанем.
Тыгак кызыт «Мыйым ыштыш марий вате» образ ласкан малаш эрыкым огеш пу. «Йыван Кырля. Крылья» балетым сераш тӱҥалынам. Кырлан улмыжлан тауштем да волгыдылыкыш корным почшылан шотлем. Сандене поэтын илышыжым сай музыкальный произведенийыш савырынем.
Фото-влакым еш альбом гыч налме.
Тыгак Эллина Анатольевна нерген марий РУВИКИ-ште лудаш темлена.