10-16 март – Хронический вирусан С гепатит дене черланен кертме да ты чер шарлыме ваштареш кучедалме арня.
Хронический вирусный С гепатит чер нерген Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын тӱҥ внештатный инфекционистше Лариса Бочарова радамла.
Мокш орлана гын…
Мокш – айдемын организмыштыже эн кӱлешан орган да ту. Тудо вещества-влакын алмашталтмаште шке функцийжым шукта, мокшыштак белок аминокислота марте пайлалтеш, ты органыште гликоген (уто глюкозо шелалтмеке ышталтше углевод) синтез лиеш, тыгак жировой обмен каен шога (мокшым южгунам «коя депо» маныт).
Тылеч посна мокшышто витамин ден гормон-влакын алмашталтмышт эртаралтеш. Лач ты органыште тӱрлӧ токсин ден бактерий лӱдыкшыдымыш савырнат да верге полшымо дене организм гыч лектыт.
Мокшышто шекш (шекш кислота, пигмент да холестерин гыч шога) ышталтеш. Коям, витаминым шулыктарыме годым шекш кӱлешан, тудо шолоранат пашажым саемда.
Мокш организмыште каен шогышо ятыр процессыш ушна, садлан, ты орган таза лийже манын, эре эскерыман. Тӱрлӧ мокш чер ынже пиж манын, лӱдыкшӧ фактор-влак деч шекланыман.
Эн лӱдыкшылан шотлалтыт:
– алкогольым утыждене шуко йӱмӧ. Алкогольым шагал йӱмӧ годым мокшысо клетке-влак этанолым шулыктарен сеҥат. Шуко кочывӱдым йӱмӧ годым этанол мокшысо клетке-влакым пытараш полша – мокшышто коя погына (жировой гепатоз, але жировой дистрофий), ты орган пуалеш (алкоголян гепатит) да мокш пыташ тӱҥалеш. Тидын годымак мокшышто соединительный ткань утыждене шуко ышталтеш (фиброз, варарак – цирроз, рак).
– эмым йӱмӧ правилым шуктыдымаш. Эмым шот деч посна йӱмӧ годым мокшлан чот кугу нагрузко логалеш, вет ты органыште препарат-влакын кугурак ужашышт шулыктаралтыт. Моло вещества-влакат мокшлан лӱдыкшым ыштен кертыт. Аяран вещества-влак клеткысе мембраным пытарат, тыге мокш клетке-влак шке пашаштым шот дене огыт шукто, тидыже гепатитлан да мокш черлан шарлаш амалым ышта.
– вирусан гепатит-влак. Нуно айдемын мокшыжым пытарыше лӱдыкшӧ чер тӱшкаш пурат. А,В,С, D, Е гепатит вирус-влаклан кӧра нине чер-влак вияҥыт. Лач гепатит – мокш цирроз да рак вияҥмын тӱҥ амалже.
Тӱрлӧ гепатит кокла гыч С гепатит эн лӱдыкшылан шотлалтеш. Тудо шкенжым палдарыдеат вияҥын кертеш, садлан хронический вирусан С гепатитым эше «шыман пуштшо» маныт. Шукыж годым вий пытымым айдеме нойымыж дене кылда, вирус шарлыме нерген огешат шоналте.
Вийдымылык, мален темдыме, пашам ыштен кертдыме, вашке нойымо, писын сырыме, аппетит йоммо, коян кочкышым кочкын кертдыме, умшаште кочо там, шӱм нӧлтымӧ, мел шелме, роҥгедме годым кочо кӱзымӧ, вуй да йыжыҥ корштымо, пурла оҥлу йымалне корштымо годым гепатолог але инфекционист дене тергалтман.
Вирусан С гепатитлан теве кунам тергалтман:
– донорын вӱржым колтеныт, поснак – 1992 ий деч ончыч,
– тыланда ятыр гана хирургический операцийым ыштеныт,
– иктаж-кунам наркотикым вӱргорныш колтенда,
– стоматолог дене чӱчкыдын лийыда,
– гинеколог деке чӱчкыдын коштыда,
– иктаж-кунам пирсингым ыштыктенда,
– иктаж-кунам татуировкым ыштыктенда;
– вате-марийла илыме годым партнёрым чӱчкыдын вашталтеда,
– косметический салонышто маникюрым але педикюрым ыштыктеда.
Россий Правительствыште
Вирусан С гепатит шотышто йодышым Россий Правительстве кӱкшытыштат тарватеныт. 2022 ий ноябрьыште вирусын шарлымыжым иземдыме дене кылдалтше мероприятий-влак планым 2030 ий марте Правительствыште пеҥгыдемденыт.
Пижедылше чер-влак кокла гыч вирусан С гепатитым гына «Продолжительная и активная жизнь» у национальный проектыш пуртымо. Ты чер ынде ятыр ий эмлаш лиймылан шотлалтеш. Вирус ваштареш кучедалше препарат-влакым йӱмӧ дене организм ты вирус деч тичмашнек утла, да айдеме паремеш.
Палыза, С гепатитым эмлымын ятыр ойыртемже уло, садлан терапийым врач-инфекционист возен пуа. Тергалтме да эмлалтме шотышто йодышым илыме вер почеш поликлиникысе инфекционист, тыгак СПИД-рӱдерысе специалист-влак дене рашемдыман.
Марий Элыште
Марий Элыште лишыл кум ий жапыште «Продолжительная и активная жизнь» нацпроектын «Борьба с гепатитом С и минимизация рисков распространения данного заболевания» регионысо проектшым илышыш пурташ 94 млн наре теҥгем ойырышаш улыт.
2025 ийыште республикыште амбулаторно эмлалтше хронический вирусан С гепатитан 131 черлыеҥлан препаратым пуышаш улыт. Кечывалымсе стационарыште вирус ваштареш терапий курсым 147 черлыеҥлан эртараш палемдыме.
Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын материалже негызеш ямдылыме.
Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын архивше гыч налме фото-влак.