Иктаж гана Йошкар-Ола гыч Морко велыш Роҥго гоч каенда гын, тиде ялым ончен каенда дыр. Шернур тракт гыч пурлашке савырныме деч вара Шумли ял корнӱмбалне икымшак лиеш. Тудо Советский районыш пура. Урем мучко тошто пӧрт-влак шукырак улмылан кӧра ял йӧршеш кудалтен кодымыла веле коеш, еҥ-влакымат тыште пешыже от вашлий. Ты ял нерген утларак пален налаш кумыл лекте.
Теве мемнан мийымына годымат ял уремыште ончыч нигӧ ыш кой. Тымык. Лач жапын-жапын урем гоч машина-влак кудал эртат. Иктаж оралтыште пий опталта гын, озажым ӱжын мутланаш лиеш ыле да… Теве урем мучаште чатката пӧрт койылалтыш. Тудын ончылан ик машина чарнен шогале. Суртым кучышо-влак дене Шумли ялын тачысе илышыж нерген мутым тарваташ йӧн лекте. Но вашеш «Тиде шӱкшӧ ял нерген мом возеда? Тыште нимо уке», – веле шоктыш.
Тыгай ойым колмеке, кумыл волымо гай чучо. Шумли нерген каласкалыше еҥ укелан кӧра огыл, а ял верчын чонлан йӧсын чучо. Шке шочмо (але илыме) вер нерген тыге йӱштын ойлаш лиеш мо? Таче кечын ялыште нимо уке гын, тудын эртыме корныжым палышаш, ялна дене кеч изишак кугешнышаш огынал мо?
Шумли нерген возымо гыч
Шумли (рушлаже Шумисола) ял Кӱржа эҥер воктене верланен. Тыште 1915 ийыште 30, а Кугу Отечественный сар деч ончыч 43 сурт шотлалтын. 1929 ийыште кресаньык-влак «Броневик» колхозым ыштеныт. Колхозын 284 гектар мландыже улмаш. Ял воктенак контор лийын. Тушко книгам лудаш коштыныт, каналтеныт, концертым я спектакльым ончыктеныт. Воктенак ферме ден имне вӱта лийын. Варарак Шумли Роҥго сельсоветыш пурен, «Коммунизм верч» колхозыш ушнен. Кугу Отечественный сарыш Шумли ял гыч 28 еҥ (23 пӧръеҥ ден 5 ӱдырамаш) каен. Ятырын пӧртылын огытыл. Сар жапыште ты ял калык Курыкмарий районыш оборонительный объект-влакым чоҥымашке коштын. Ӱдырамаш-влак окопым кӱнчышӧ бригадым чумыреныт.
Шумли кызыт Роҥго ял шотан илемыш пура. 2010 ийысе перепись годым ялыште 26 еҥ илен. Кызыт 6 пӧртыштӧ 12 еҥ ила.
Суртым кодымо ок шу
Ял гоч эртыше корно дене Морко кундемыш гына огыл, Советский районысо Солнечный посёлко велышкат каяш лиеш. Автобус-влак тышеч чӱчкыдын кудал эртат. Теве ик автобус гыч Шумли уремеш ӱдырамаш волен кодо.
– Шочмо ялышкем толашак тыршем, – палыме лиймекына каласкалаш тӱҥале Татьяна Охотникова. – Сурт-оралтым кучаш толашем, кайыквусым ончем. Такшым Советский посёлкышто илена. Ӱдырем-шамыч ӧрдыж кундемыште илат: иктыже – Озаҥыште, весыже – Чебоксарыште. Шуэн гына толын коштыт. Кеҥеж пагытыште суртым кучышо-влак икмынярже толыт. Но пакчагӧргым мойн пешыже огыт шынде, вольыкымат нигӧ ок ончо. Телымже тыште йӧршын пуста. Ялна садеран, мотор. Теве воктенак – корем, тушто Кӱржа эҥер йоген кая. Вес велне Паймыр памаш уло. Шарнем, ончыч памаш вес вел пасушто районысо Пеледыш пайремым эртарат ыле. Памашыже чот мотор, корем тӱр гыч икмыняр вере вӱд шырчен лектеш. Пӱртӱсшӧ мемнан тыгай сылне, тыште илаш шонышо-влак веле уке улыт.
Татьяна Михайловна 63 ияш. Шумлисе сурт-оралте ача-аваж деч кодын. Ӱдырамаш Звенигово районыш марлан каен улмаш, ММЗ заводын Красногорский посёлкысо филиалыштыже кугурак диспетчерлан пашам ыштен. Кызыт – сулен налме канышыште. Ешыж дене Советский посёлкыш илаш куснен. Шке манмыжла, райрӱдӧ гыч тышке толын кошташ тора огыл, 4 меҥге наре веле.
Шумли ялыште кевыт уке. Тыште илыше-влак сатулан Роҥго селаш але рӱдӧ посёлкыш коштыт. Корнылан 50 теҥге кӱлеш. Ты ял гыч тунемше-влак Роҥго школыш коштшаш улыт, но тунемшыже Шумлиште ик ӱдыр веле. Яллан ик колонко уло. Тысе калык тудланат таушта. Молан манаш гын ончыч вӱдым вӱдвара але фляге дене корем гыч нумалашышт логалын. Газ шотышто мут лекмеке, вашлиймашыш толшо-влак кидым веле лупшальыч. «Газ пуч тораштат огыл, черетышкат шогалме. Но куд пӧртлан кӧра тудым кӧ шупшаш тӱҥалеш? Тыгай оксам кушто муына?» – каласышт нуно.
Ял титакан мо?
Шумли ял, чынжымак, моткоч сылне. Поснак кызыт, пӱртӱс пеледме жапыште. Но шижалтеш: коден кайыме южо сурт озажым шукертсек ужын огыл. Шӧрын кайыше оралте-влак полышым йодын шогышыла веле койыт, южо вере оргаж кушкеш. Такшым кажне участкын озаже уло. «Илыдыме сурт вашке тоштемеш» – маныт. Айдеме йытыраен ок шого гын, моторлык ок лий шол. Шке йырна арулыкым ыштена, вара тӱшка вий дене ялнам да пӱртӱсымат эрыктена гын, икте-весе дене келшен илена гын, шочмо вернамат йӧратена ыле. А йӧратыме илемыш кеч-кунамат пӧртылмӧ шуэш, йӧратыме верым «шӱкшӧ» манаш огына тошт. Ял шкенжым шке ок йомдаре.
Александра Виногорова: «Мый мураш-кушташ моткоч йӧратем. Изиэм годсек артист лияш шоненам. Тунемаш колтынешт ыле, но минингит дене черланымемлан кӧра каен шым керт. Пӱрен огыл улмаш…»