Кужэҥер районын ик мотор лукыштыжо кок уреман Саламатнур ял верланен. Урем-влакым корем ойыра, тушто кок памашшинча йыргыктен лектеш, ший вӱдшӧ дене уло ял калыкым куандара.
Пашаче калык ила
Тысе 29 суртышто 70 наре еҥ ила. Ялыш газпучым шупшмо, тысе калык шке вийже да шийвундыж дене вӱдпучым пыштен. 14 икшывым Руш Шой селасе школыш автобус шупшыкта. Икмыняр еҥ «Акашево» предприятийыште пашам ышта, пӧръеҥ-влак утларакшым вахте йӧн дене вес кундемыш пашаш коштыт.
– Ялысе ныл суртышто мӱкшым ончат, 11 суртышто ушкалым ашнат. Калыкна пеш пашаче. Кеҥежым емыжым поген ужалат, телым – пӱгыльмым. Ты шотышто вате-марий Сундыревмытым пример шотеш конден кертам: Арсентий Арсентьевич ден Римма Яковлевна 80 ийым эртеныт гынат, пашалан пеш кожмак улыт. Нуно кеҥеж мучко емыжым поген ужалат, тыгак пӱгыльмым ужалаш погат, тыгак пакчаш шындат, сурт сомылкамат ыштен шуктат, мӱкшотарышт уло. Мыланна да самырык тукымлан нуно моткоч сай пример улыт.
Ялыштына ик эн мотор да тӱҥ верлан Кугу Отечественный сарыште лийше салтак-влаклан стелым шотлена. Тыгак кок ий ончыч Саламатнурын шочшыжо, кызыт Руш Шой селаште илыше Альберт Васильевич Алексеевын инициативыж почеш ялыште шочшо да сарыште кредалше-влак лӱмеш стелым оптенна. Альберт Васильевич шкеак спонсор лийын. Ялна гыч мастар рвезе Дима Смородинов пу гыч салтакым пӱчкын луктын.
Кажне шошым ме ял калык дене субботникыш лектына, верысе кумдыкым шӱк деч эрыктена. Стеле воктене пеледышым шындена, кеҥеж мучко тушто шӱкым кӱрына, вӱдым шавена. Ялыште шукын огынал гынат, кеч-могай пашалан вуйым шупшмашна уке, пырля ышташ тыршена, – ойла ялын старостыжо Л.А.Смородинова. Лидия Архиповна шкеже Руш Шой селасе йочасадыште воспитательлан пашам ышта.
Вӱта тич вольык
Параньга район Ӱлыл Осыялын ӱдыржӧ Валентина Филимоновна Саламатнур ялыш Виталий Филимоновичлан 32 ий ончыч марлан толын. Быковмыт кок эргым да ик ӱдырым йол ӱмбак шогалтеныт.
Валентина Филимоновна Йошкар-Оласе культпросветучилищым тунем пытарен, оркестровый пӧлкаште шинчымашым поген. Параньга район Матародо ял клубышто художественный вуйлатыше, вара Кужэҥер район Шойдӱҥ ялысе клубышто директор лийын. Йоча дене шинчыме деч вара Саламатнур кевытыште ужалышылан 15 ий пашам ыштен.
Кызыт сулен налме канышыште. Быковмыт дек мийымына годым Валентина Филимоновна Марианна шешкыже да кум ияш Всеволод уныкаж дене сурт сомылкам ыштат ыле.
– Тиде – кокымшо эргымын, Сергейын, пелашыже да икшывыже. Кугурак уныкамже, Аделия, икымше классыш коштеш.
Сергей ачаж дене пырля вахте дене Москош кудалыштеш. Саша кугурак эргына Озаҥыште ила, тудат чоҥымо пашаште тырша. Ангелина ӱдырна тений МарГУ-м тунем пытара, – ешыж нерген каласкалыш озавате.
Мемнам ужмеке, Валентина Филимоновна вӱта гыч саҥгаж гыч пӱжвӱдым ӱштыл лекте. Кузе от пӱжалт? Вет вӱташте – кум ушкал, тынарак презе, кок ӱшкыж, кок шорык, кум пача. Кеҥежлан сӧснам налыт, лудигым, комбигым ашнат. Шӧрым сдатлат, ӱшкыж-влакым шыллан ужалат. Вольыкым кӱтӱш огыт колто, электропастух манме дене пайдаланат, пасу кумда. Шудым трактор сола, кугу еш дене икмыняр кечыште погенат налыт. Шапашлан тыгак рулон дене шудым налын пыштат.
– Южгунам мый дечем йодыт: молан тынар шуко вольыкым ончет? А мый паша деч посна илен ом керт, ом мошто. Ялыште илем да шылым, шӧрым кевытыште налын кочкам мо? Эрдене кынеламат, вӱташ лектам. Ик ушкалым лӱштемат, «Икте лие» манын пелештем да вес ушкалым лӱшташ пижам. Ынде мланде паша тӱҥалын, уло кумылын пакчаште тошкыштам. Пакчасаскам веле огыл, тӱрлӧ пеледышым шындылам. Кызыт Марианна шешкым йоча дене шинча, садлан тудат пеш полша, – манеш В.Ф.Быкова.
Кастене пашам пытарымек, Валентина Филимоновна да эше кок пошкудыжо скандинавский тоя дене ныл меҥгым ошкылыт. Тӱрлым кутыркалат, ыштыме сомылышт нерген каласкалат, ваш-ваш каҥашым пуат. Эше яра жапыште озавате вольыкым ончышо блогер-влакын видеоштым ончаш йӧрата. Тушто шкаланже ятыр пайдале каҥашым муэш.
Быковмыт шке пӧртышкышт 1999 ийыште илаш кусненыт. Нунын суртышт тора гычак коеш: мотор оралте, капка ончылно теҥгылым ыштеныт, пеледышан клумбо шинчам куандара. Кудывече кумда, тушто Виталий Филимонович уныкаже-влаклан модашышт площадкым келыштарен.
Валентина Филимоновна поро кумылан, весела. Ялысе ятыр моло марий ӱдырамаш семынак тудо паша дене ила, пашам йӧрата. Саламатнурышто веле огыл, моло вереат тыгай еш шукырак лиеш гын, ял-влак илат.