Лудшо-влакын серышышт
Илышым каргыше серыш
Валя йолташ ÿдырем марлан лектын, пелашыж дене Москош илаш куснен. Шочмо велыш толын коштмыж годым ме эре вашлийына, пырля канена. Ты ганат каныш пагытлан тудо ача-аваж деке толын ыле. А пелашыже Москошто кодын. Ме, Валя да пырля келшыме йолташна-влак, пÿртÿсыш канаш мийышна. Ты кечын йолташ ÿдырем ончыч келшыме таҥже дене вашлийын. Витя Валя йыр эре шÿраҥыште, тÿшка деч ойырен, мутланашат ÿжö. Но нунын коклаште иктаж-мо тыгай-тугай лийын кертмыла ыш чуч. Каныме деч вара ме Валя дене пырляк мöҥгö кайышна. «Витя тыйым алят йöрата» манмемлан йолташ ÿдырем йÿштын пелештыш: «А мый тудым – нимынярат…»
Каныш жап эртыш, Валя уэш Москош кайыш. Икмыняр жап эртымеке, телефонышкем тудын деч серыш тольо. Тушто возымо: «Пелашем весе дене малымемым пален налын. Мом ышташ?» Мый нимолан öрым. Кунам вара тиде ÿдыр весе дене лийын да эше вате-марийла мален шуктен улмаш? Такшым вет Валя йöршеш шала койышан огыл. Нимомат шым умыло. Телефоным содор руалтен, Валялан йыҥгыртышым. Ыш вашеште. «Трубкам ом нал, мутланен ом керт, пелашем воктенак, серышым возо» манын колтыш.
Умбакыже чон почын йолташ ÿдырем лыпланадараш толашем. Ну, шонем, мо лийын, тудо лийын. Весе дене лийынамак манеш гын, тугак дыр ынде. Ом ÿшане гынат, «сортам кучен» омыл вет. Рашемдаш манын, «Тый Витя нерген ойлет мо?» – йодын возышым. Вашмут тольо: «Да». Кузе да мом шонен лукташ лиймым моткоч каҥашынем. Икмыняр гана «Уремыш лек, мутланена» манын возышым, но Валя «Ом керт» манын возыш да «йомо».
Эх, чыла тиде возкален вашмутланымаш Валя дене огыл, а пелашыж дене лийын манын, тунам кö пален? Тидыже ушышкемат толын пурен огыл. Варажым Валя мылам йыҥгыртен, чот вурседылын. Витя дене нунын коклаште нимогай вашкыл лийын огыл вет…
Йолташ ÿдыремын телефонжым пелашыже налын да мылам тыгай серышым лÿмын возен ончен. Каныш годым весе дене коштын але уке, рашемдаш шонен улмаш. Мом вашештем, пален налаш тыршен. А мыйже вет, нимом умылыде, Витян лÿмжым возен колтенам. Лÿмге возымеке, могай кокытеланымаш лийын кертеш? Тудо ынде шÿдö процентлан Валян весе дене «малымыжлан» ÿшана…
Тыге мый йолташ ÿдырын еш илышыжым пужышо лийым. Пелашыже Валя дене ойырлаш манын, йодмашым возен. А мылам тиде томашаште кузе лийман? Кузе илыман? Вет мыйже чынжымак нимом умылен омыл, йолташ ÿдыремын серышыжлан ÿшаненам, пелашыже воза манын пален омыл…
Аня Б. Йошкар-Ола.
Йылморгаж огыл
Пелашем мылам нигунам «Йöратем» манын ойлен огыл. Кызытат ок ойло. Коклан ты шотышто йодышым пуэм, но тудо шыдешка веле. «Тылат иктаж йылморгаж кÿлеш, тек пылышышкет йÿдшö-кечыже «лашкам» сакедылеш» манын вашешта. А мый öрам. Неужели вара йöратыме нерген ойлымо тиде «лашка» лиеш?
Ме лу ий утла пырля илена. Шочшына-влак улыт. Чыла сайла чучеш, но пелашем дене пырля возын, вашла öндалын малымашна уке. Тудын умылтарымыж почеш, тыге кап ок кане. Ончыч ик йочам дене посна малем ыле, вара – весе дене. Мариемже дене йöршеш пырля малымым чарнышна. Тудо мыйым нигунам ок öндал, ок шупшал, комплиментым ок ыште, поро мут дене кумылым ок нöлтö. Ойлаш йодмемлан «Йылморгаж омыл» манеш да чыла. Тынар ий пырля илымаште тыгайжылан ынде тунемалтын, но южгунам вес еш, вес мужыр-влакым ужамат, логарыш комыля толеш. Еҥ-влаклан кöранаш сай огыл, но чон шижмашым кузе луктын кудалтет? Адакшым йочана-шамыч кушкыт. Нунын ончылно кеч пиалан да йöратыше ача-авала коймо шуэш да… Но кажне гана пелашемын пеленже шинчын, öндалалташ тыршымем годым тудо мый дечем кораҥеш веле. Тидлан амал эре лектынак шога.
Марий-вате кокласе кыл шотышто психолог-влакын темлымашыштым ятыр лудынам. Шкем шотыш кондымо нерген палем. Капкылым чаткан кучаш, моторын чияш тыршем. Эсогыл палыме пöръеҥ-влак мылам кумылаҥдыше мутым луктын каласат, а пелашем огешат ончал. Тидым шкаланжат ойленам. Ала весе деке ушкала да йöраташ тÿҥалеш манын шонкаленам. Но тудо адакат «Шканет тугай йылморгажым кычал» веле манеш.
Такшым чыла шотыштат «чапле» вате улам манаш ок лий. Южгунам пашаште кучалтамат, пöрткöргö сомылкам ыштен ом шукто. Кочкашат коклан пелашем шолта. Мый тидлан тудым эре моктем, тауштем. Жапем лийме годым тамле сийым ыштылаш тыршем, но тынар пырля илыме жапыште нигунамат «Тамле» манмыжым але мокталтымыжым колын омыл. Да, умылем: тыге вет йылморгаж-влак веле ойлен кертыт…
Елена М. Медведево район.
Пöръеҥ молан пöртылеш?
Ӱдырамаш ден пöръеҥ тÿрлö амаллан кöра ойырлат. Ваш каҥашен ма, «шокшештын». Я ÿдырамаш ойырлаш тарана, я пöръеҥ шке таҥжым коден кая. Ойырлаш неле, но жап эртымеке, коржмо пале «лыплана», осалже мондалтеш. Илышыште пöръеҥ-влакын «ончычсо» ÿдырамашышт деке чÿчкыдын пöртылмыштым ужаш логалеш. Молан тыге, шоналтенда мо?
Пöръеҥ мöҥгеш пöртылын гын, ятыр ÿдырамаш «Тугеже мый эн чапле улам» манын куана. Ала-ала. Такшым пöръеҥ вес амаллан кöра пöртылын кертеш. Мутлан, айдеме ятыр жап шкет ила гын, вара кеч-кö дене лияш ямде. А теже йоҥылышыжым умылен да чот йöрата манын куанеда. Ну, чылтак кумыл ынже воло. Тыгеат лийын сеҥа. Ала тудлан тендан пелен чынжымак пеш сай лийын, да кызыт лачак ты шижмаш ок сите.
Пöръеҥ-влакын ик эн йöратыме ойышт: «Могай мый ораде лийынам, ынде чыла умылем!» Но тиде шукыж годым пöртылаш амал гына. Ӱшаныме деч ончыч шоналтыза.
Весе: пöръеҥ нигöм сайракым муын огыл, садлан пöртылын. Ончыгече – Даша, теҥгече – Маша, таче – Качырий. Но иктыжат Надюк гай огыл. Надюк вет поро лийын, чон почын ойлымым колыштын, умылен. А молыжо шкешт нерген веле шонат да эше вниманий манметым йодыт улмаш. Садлан Надюк деке уэш пöртылаш логалеш.
А паледа, эше кузе лиеш? Теве ик палыме ÿдырамаш деч пелашыже весе деке каен ыле. Ятыр жап йомын илыш. Я ик ÿдырамаш дене, я весе дене перныле. Ты жапыште палыме ÿдырамашем у пашаш кусныш, вара пачерым нале. Чыла тидым пален налмеке, йомшо марий, ай, кузе шÿраҥышташ тÿҥале! Йоча-влакат кÿлеш лийыныт. Эн сай пелаш да ача лийын кертшыла коеш. Тыгай годым ÿдырамаш-влакланже öрам: але вара айдеме чынжымак тыге вашталт кертеш, шонеда? Адакшым шым вате дене пöрдал коштшо пöръеҥым кузе шке помышыш «пурташ» лиеш?
Татьяна С. Звенигово район.