Кужэҥер посёлко гыч хирургический медсестра Надежда Алексеева 2023 ий кеҥежым специальный военный операцийыш каяш шонен пыштен да ынде тушто салтак-влакын илышыштым утара. Кӱчык жаплан отпускыш толмекше, Надежда дене тусо пашаж нерген мутланаш йӧн лекте.
Мӧҥгыштӧ кок ӱдыржӧ кодын
Надежда Геннадьевналан тыгай ошкылым ышташ куштылго лийын огыл, вет мӧҥгыштыжӧ кок ӱдыржӧ кодын. Контрактым подписатлыме жаплан Анюталан 21 ий лийын, Варялан – 9 ий.
– СВО-шко каяш шонымем нерген икшывем-влаклан пытартыш жап марте ойлен омыл. Но ешысе окса шотышто нелылыклан кӧра илышым кенета вашталташ логалын. Анялан поснак йӧсӧ лийын – вет Варям ончымо сомыл тудын вачӱмбакше возын, но нуно чыла нелылыкым чытен лектыныт, – каласкала Н.Алексеева. Анналан эше ик кечынак – 2023 ий 3 июльышто – аважымат, качымарийжымат службыш ужаташ пернен.
Кременной воктене
Фронт воктенысе зоныш логалмекше, Надежда Геннадьевна пеш писын чылалан тунемын, Кужэҥер районысо эмлымверыште ыштыме паша опытшо кӱлеш лийын. 2000 ий гыч ӱдырамаш хирургийыште чыла корным эртен. Реанимаций гыч тӱҥалын, вара процедурный, палаточный, перевязочный медсестралан ыштен. Поликлиникыште тыршен. Пытартыш кум ийыште паллиативный отделенийыште лийын.
– Фронтыш кайыме годым чылалан ямде лийынам. Мыйым лӱйымӧ, кӱзӧ дене шуралтыме, кушкедлыше сусыр-влак лӱдыктен огытыл – чылажымат ужынам. Паленам, опытем передовойышто сарзына-влакын илышыштым утарен кодаш полша, – ойла Надежда Алексеева. Тудо чот чытен, чылажымат кӧргыштыжӧ кучен моштышо айдеме. Тыгай койышыжо СВО-што ик гана веле огыл полшен.
«Оса» позывноян младший сержант Алексеева операционный медсестра семын Луганск областьысе Кременной ола воктеке бой кайыме линий деке логалын.
– Тиде ондакысе заводын бомбоубежищыже лийын. Пычкемыш, йӱштӧ помещений. Тушто кум кече лийынам. Штурм каен. Сусыргышо еҥ-влакым кондаш тӱҥалмым вучен шинченна. Икымше гана 10 сусыргышо салтакым конденыт, кумытынжо чот нелын сусыргеныт. Мемнан задачына: пеш писын полышым пуаш да умбакыже санитар машина дене эвакуироватлаш. Ты эвакуаций точкышто кок ампутацийым ышташ логалын. Тидын годым мо нерген шоненам? Да нимо нерген. Инструкций почеш шуктенам, да чыла.
Мутат уке, докторна лийын, тудо мемнам эскерен, терген, задаче-влакым палемден. Эвакуироватленна санитар машина дене. Тышеч госпиталь марте корно чот пытыше, лаке ӱмбалан лаке. Сусыргышо-влакым наҥгает, кидыште растворым кучет, кажне савыртышыште да тӧршталтымаште чытыдымын корштымыштым кеч изиш луштараш манын, черлыеҥ дене мутланаш тыршет. Еш, йоча, профессий нерген кутыренна – корно гына кужун да нелын ынже чуч, – каласкала землячкына.
Кушко колтат, тушто ыштена
2023 ий октябрьыште, сусыргышо-влаклан специализированный медполышым пуаш манын, Надеждам Старобельскыш колтеныт. Тыге военный медик 425-ше военный госпитальыш специальный назначениян медицине отрядыш логалын.
Надеждан мутшо почеш, тыште сусыргышо-влакым вашлийыныт, нунылан кӱлеш полышым пуэныт, варалан кодаш лийдыме операцийым ыштеныт. Сайрак лиймеке, черлыеҥ-влакым вес госпитальлаш, тылыш, эвакуироватленыт.
– Тышеч нелын сусыргышо салтак-влакым МИ-8 вертолёт, тыгак санитар автобус-влак дене Белгород да Воронеж областьлаш наҥгаенна. Мемнан деке боец-влакым тӱрлӧ направлений: Авдеевка, Кременной… – гыч конденыт. Чылажымат пеш писын ышташ кӱлыт, нагрузко чот логалын, – ойла Н.Алексеева.
Сусыр тӱрлӧ – осколкан, минеш пудешталтме, пулян, термический йӱлыман, йӱштӧ налме, лу тодылалтме. Шукыштым химический вещества дене когаргышым кондаш тӱҥалыныт.
Ровенькиште – идалык утла
Службын шуко жапшым Надежда Геннадьевна Белгород областьысе Ровеньки посёлкышто, границыште, эртарен. Тиде куштылгынрак сусыргышо-влаклан госпиталь. Но, Надеждан мутшо почеш, перевалочный эвакуационный пункт-влак темме годым нунын деке нелын сусыргышо-влакымат конденыт.
Ты госпитальым йоча пионер лагерь олмышто келыштареныт, палаткан лийын. Административный корпус-влакым пӱтынек кӱлеш кабинетлаш да личный составлан илыме пӧлемлаш савырыме. Икымше пачашыште коштын кертдыме еҥ-влакым вераҥденыт. Уло госпитальлан кум врач да кум перевязочный медсестра, санитар да волонтёр-влак лийыныт.
– Куд ӱстелеш пашам ыштенна, кажне перевязочныйышто – кум ӱстел дене. Ик врачлан – 200 наре пациент. Кечывалым мемнан дене эмлалтше-влаклан перевязкым ыштенна, йӱдым «коробычко-влакым» вашлийынна. Тыге ме черлыеҥ-влакым шупшыктышо транспортым манынна. Тӱҥ шотышто тиде «пазик»-влак (санитарный автобус) улыт. Ик «коробычко» – 34 еҥ наре. Южгунам ик йӱдыштӧ кум «коробычкым» вашлийынна. Чылаштым ончал шуктыман: кӧлан перевязкым ыштыман, кӧлан гипсым пыштыман. Паша деч вара нойышо миен пурет, йӧрлат, но мален колтен от керт. Вара омо пызыралеш, но эрат шуэш, адак пашаш кынел кайыман. Туге гынат иктат нойымылан вуйым шийын огыл, – ойла Н.Алексеева. Перевязке деч посна «Осан» вес сомылжат лийын. Нуно Старобельскыш эвакуацийыш чоҥештылыныт, черлыеҥ-влакым тылыш кондеденыт.
Фронтышто Юмылан ӱшаныдыме уке
Ик сӱрет Надеждан шарнымашешыже эрелан кодеш. Военно-полевой госпитальыш боецым конденыт, 63 ияш.
– Сусыржым пидам, кенета вӱр чот йогаш тӱҥалеш. Умылем, жапым шуйкалаш ок лий. Жгутым кылдем, а шкеже вуй гыч йол марте вӱраҥ пытенам. Командований кӱшта: пеш писын лишыл госпитальыш операцийыш эвакуироватлаш. Белгород да Воронеж областьлаште корно чот аҥысыр да кыдыр-кудыр, но сай. Манёврлан вер пеш шагал. Садлан сиреным чӱктенна да ончыко чымена. Савыртыш – савыртыш огыл, тормоз – тормоз огыл, лӱҥгыкта – ок лӱҥгыктӧ, намиен гына шукташ. Тыгай годым чыла молитвам шарналтет. Утаренна вет, жапыштыже намиен шуктенна, – ойла Н.Алексеева. Ала тиде, ала вес случай-влаклан, рӱдӧ военный округ Надеждам да коллегыже-влакым «За спасение погибавших» медаль дене наградитлен. Ты кугыжаныш наградым 2024 ий 2 августышто налын.
Ты препарат-влак фронтышто чот кӱлыт
– Надежда Геннадьевна, гуманитарный полыш шотышто мом каласен кертыда? Тендан деке миен шуэш мо?
– Мемнан деке гуманитарный полыш толеш. А посылке-влаклан йоча гай куанена. Обороно министерстве, мутат уке, оборудований ден медикаментым ойыра, но эреж годым огеш сите. Цефалоспориновый радамыш пурышо антибиотик пеш писын пыта, садлан тудо чот кӱлеш. Йод олмеш зелёнкым лучо кучылташ, мамык олмеш – марлевый салфеткым. Левомеколь тюбик деч посна киддыме улмо гай. Йӱлышӧ сусыран черлыеҥ-влак шукемыныт, садлан противоожоговый гель, сетчатый повязке-влак («Бранолинд» маналтеш) чот полшат. Ты повязке шулдын ок шого, но мыланна чот кӱлеш, – тыгай спискым палемдыш СВО зоно гыч медик. Садлан кеч кызытак боецна-влаклан аптечкым погаш пижаш лиеш.
Еш дене пырля лияш жап уло
Кызыт землячкына службо деч вара тазалыкшым пеҥгыдемда, тугалтше йолжым эмла. Ты томаша нерген Надежда тыгерак шарналта:
– Отпускыш кайышаш улам ыле, а тиде куан кече деч ончыч пашаште чыла ӱштын-эрыктен кодаш шонен пыштенам. Организм нойышо, витне. Кӱшыл полкыш шуаш манын, пӱкеныш шогалынам да камвозынам. Йолем тугымым вигак умылен омыл. Кынелнем – ом керт. Лачак черлыеҥ перевязкыш толын лектын… – ойла Н.Алексеева. Но ынде мӧҥгыштӧ еш дене пырля лияш, шочмо Топкавлак селаш миен савырнаш жап уло.
Людмила ГЕРАСИМОВА.
Авторын да Н.Алексееван альбомжо гыч налме фото-влак.
И.Гурьева ямдылен.