Кодшо рушарнян Киров кундем Советский районышто верланыше Чумбылат курыкышто черетан кугу кумалтыш эртаралте. Тышке еҥ-влак Марий Эл гыч веле огыл, Российын тӱрлӧ кундемлаж гычат толыт. Чумбылат курыкысо кумалтыш идалыклан ик гана лиеш. Ты кумалтышыш кажне ийын шукырак да шукырак калык погына. Кеч-могай йылме дене кутыро, кеч-могай верам кучо, тысе пӱртӱсын ямже, курык йымач йыргыктен йогышо памаш-влак, Немда эҥер – чылажат чоным сымыстарыше да юзо виян.
«Кӱсотыш порылык дене толман, сайым йодын, тауштен кайыман. Тышке толын кает да илыш вий шижалтеш, сай ончыкылыклан ӱшан шочеш», — ойлат вате-влак.
«Чумбылат курыкышто кумалтыш кажне гана кеҥежым, эн кужу кече да эн кӱчык йӱд пагытыште эртаралтеш. Кунам кече эн кӱшнӧ – пӱртӱсат кугу виян. Ты жапыште тудын деч вий-куатым налаш лиеш. Ме илышна тӱзланыже, куатна ешаралтше, калыкна виян да пагалыме лийже манын кумалына.
Курык Кугыза деч кинде сайын кушшо, вольык ден кайыквусо еш шукемышт манын йодын шогена. Кеҥежым шукын чоҥымо пашам шуктат. Садлан паша ушнен толжо, тазалыкна пеҥгыде лийже манын кумалына. Тыгак пакчасаска, шурно лектыш тӱвыргын кушкаш келшыше игечым йодын шогена. Чылажат илышнам саемдаш, ешнам пойдараш ышталтеш», – умылтарыш Шернур «Марий кумалтыш» общинын вуйлатышыже Вячеслав Мамаев.
Вячеслав Михайловичын ойлымыж почеш, еҥ-влак тӱрлӧ йодмаш дене кумалаш толыт. Икте пашам вораҥдарен колтынеже, весе окса да поянлык шотышто нелылык деч утлынеже, кумшо шочшыжо-влак верч кумалеш. Кеч-мо гынат, ты тӱняште чылажат ваш-ваш кылдалтын. Ик йодышым гына тӧрлатыме дене тичмаш илышым от саемде. Садлан кумалтыш годым карт-влак уло илыш верч пелештат.
Чумбылат курык юзо виян манмым ятыр гана колаш логалын. Курык тайылыште верланыше кӱжак мом шога. Южыжо ойлат, пуйто кӱ пелен пылышым пыштен колышташ гын, кӧргыштӧ шӱм кӱлткымым колаш лиеш. Тиде кӱм кучет гын, тазалыкет саемеш, шонымашет шукталтеш, маныт. Садлан кумалтышыш толшо-влак кугу кӱм кучыде, воктеныже эҥертен шогыде огыт кай. Шонымаш шукталтше манын, южо еҥ пушеҥге укшеш тасмам кылден кода. Тидлан посна пушеҥге уло.
Зоя Яндулова, Марий-Турек район:
– Мый Чумбылат курыкыш икымше гана толынам. Тиде курык пеш виян маныт. Ончыч эре толаш шоненам ыле, тений шонымем шукталте. Чыла сай лийже манын йодынна. Карт кугыза-влак маныт, вес кумалтыш марте сайын илаш, таза лияш. Тыгак лийже. Кумалтышым шуктен шогышо-влаклан таум каласем. Чонлан ласка, кумыл волгыдо, капкылланат куштылгын чучеш. Тыште чылан поро улыт, икте-весылан шыргыжалыт. Тиде шижмашым чонышто эре аралыме шуэш.
Мыйын ачам карт кугыза лийын, садлан кумалтышлаште юзо шӱлышым поснак шижам. Киров, Пошкырт кундемла, Марий Элын тӱрлӧ районлаж гыч толшо еҥ-влак дене палыме лийын мутланышна. Тыште мемнам ик шӱлыш пырля уша.
Порылык да келшымаш шӱлышеш чыланат ик еш семын онапу ончылан погынат, сай илыш верч кумалыт. Пӱртӱс лоҥгаште кушшо калык ожнысек ты йӱлам шуктен шоген, акрет годсек тыге кумалын. Марий-влак таче мартеат тиде йӱлам арален коденыт, тидын денак моло калык коклаште пагалымашым суленыт.
«Мо порым шонен кумал шогенда, тудо порылык денак йывыртен илыза!» – пелештат кумалтыш мучашлалтме годым карт-влак. Порылык лиеш гын, нелылыкат йомеш, осалат чакна.
Ю виян пӱртӱслан кумал шогышо ош марий калык таза, эсен лийже, поро шӱлыш дене, йывыртенак илыже!