Паша уло – киндат лиеш

Йошкар-Ола деч тораште огыл, Санчурск кугорно ӱмбалне, Пиясир (Нурма) села верланен. Тудо Медведево районыш пура.  Тыштак – верысе администраций. Пиясир ял шотан илемыште 14 населённый пункт шотлалтеш: Аргамасир, Нужмучаш, Яныкайсола, Нужъял, Йылемучаш, Изи Мозар, Нуръял, Арбан, Тайлансола, Непод ял-влак; Ошла, Нужъял ден Нужъял лесничестве посёлко-влак да Пиясир села. 14 ялыште чылаже 3200 наре еҥ возалтын. Илышыже шагалрак. Амалжым Пиясир ял шотан илемым вуйлатыше Л.Ю.Лебедева тыге умылтарыш:

Кундемыштына паша вер шотышто нелылык уло, садлан шукынжо вес вере илат. Чаманаш логалеш, мемнан «Тепличное» озанлыкна петырныш, садлан ятыр еҥ паша деч посна кодо. Еҥ-влак ешым пукшаш ситыше пакчасаскам куштат, шке озанлыкым кучат. Нунылан кундемыштына улшо фермер-влак мыняр-гынат паша верым пуат, ятыр еҥ тысе бюджет учрежденийлаште тырша. Мемнан кок общеобразовательный школ уло: Пиясирыште (11 классан) да Нужъялыште (9 классан). Тылеч посна кок йочасад, кок книгагудо улыт. Арбаныште, Нурмаште да Яныкайсолаште тӱвыра пӧрт-влак пашам ыштат. Пытартыш ийлаште ял шотан илемыштына у пӧрт-влак чоҥалтыт. Тидыже куандара. Рӱдола гыч толшо-влакат ешаралтыт. Шукерте огыл Нужмучаш яллан 13гектар ешартыш мландым пӱчкын пуымо. 

Людмила Юрьевнан ойлымыж почеш, верысе инициативылан полшымо кугыжаныш программылан кӧра пытартыш 5 ийыште моткоч шуко паша ышталтын: кугурак яллаште йоча-влаклан модмо верым ыштыме, икмыняр вере корным ачалыме. Ты кундемыште илыше-влак кеч-могай пашашке уло кумылын ушнат, окса шотышто нелылык улмо годым тудым шкештак погат. Мутлан, 2014 ийыште Арбан ялыште корным ачалыме годым ял калык шке да спонсор-влакын полшымышт дене 2 миллион теҥге оксам поген. Кугыжаныш могырым тунам 3 миллион теҥге ойыралтын.

Изи Мозар

Изи Мозар ял Пиясир села деч 3 меҥге ӧрдыжтӧ йӱдвел могырышто верланен. Тудо Йылемучаш ял дене иктеш ушнен манаш лиеш. Ик уреман ялыште 64 сурт уло, чылаже 110 наре еҥ ила.

Ял нерген икымше гана 1795 ийыште возеныт. Тудо пагытыште тыште Ныръял гыч посна лекше еҥ-влак илаш тӱҥалыныт. Тунам посна лекше илемым Мазарсола манын лӱмденыт, 1877 ий гыч – Мозар, а 1895 ий годсек – Изи Мозар. 1914 ийыште ты илемлан «ял» лӱмым пуэныт. 1921 ийыште ты ялыште 87 пӧръеҥ да 98 ӱдырамаш иленыт. Чыланат марий лийыныт.

Ожно ялыште тегытым лукшо завод, апшатгудо пашам ыштеныт, ял воктеч йоген кайыше Ошла эҥерыште вӱдвакш лийын. Тыгак тыште земский училище пашам ыштен. Совет пагыт годым тудым I-ше ступенян школ манын лӱмденыт. 1932-1936 ийлаште Изи Мозарыште Марий областной исправительно-трудовой колоний лийын.

2002 ийысе перепись годым Изи Мозарыште 93 еҥ илен. 36 илыме пӧрт да 43 дачный пӧрт шотлалтын.

Ме, газет пашаеҥ-влак, шукерте огыл Пиясир кундемыш миен коштна, Изи Мозарышкат пурышна. Ял изи да чатка, корнышто лумым эрыктен шындыме. Паша кечын ял уремыште еҥ-влак пешыже ышт кой, но икмынярже дене ужын мутланаш йӧн лие.

Ялна кугужак огыл гынат, кажне суртыш канде тул ден вӱдым пуртымо. Кевыт пашам ышта. Рӱдола деч тораште огынал, садлан пытартыш ийлаште тыште пеш шуко дачный пӧрт чоҥалтеш. Чаманаш логалеш, ялна  эркын рушаҥеш. Ончычсо илыш дене таҥастараш гын, чон коршта. Эше 20-30 ий ончыч Йошкар-Олашке коштшо автобусышто марла ойлымо веле шокта ыле, а кызыт… Самырык-влак олашке тунемаш кайымышт деч вара тышке пӧртылаш огыт тырше, ятырын Москвашкат илаш каеныт, – чон почын каласыш Изи Мозарыште илыше, Нурма йочасадыште музыкым туныктышо Любовь Москвичёва.

Тыгай илыш сӱрет кажнылан палыме, очыни. Ял калыкын ойлымыж почеш, чылажат паша вер укелан кӧра. Кеч ял рӱдола деч тора огыл гынат, шукын тышке кеҥеж жаплан веле толыт. Тыгак еҥ-влак тӱвыра пӧрт уке нерген ойлышт. Икшыве-влак Пиясир селасе школыш тунемаш коштыт.

2018 ийыште Пиясир ял шотан илемыште 6 пӧрт ешаралтын. Нунын тичмаш кумдыкышт – 680 кв.м.