Волжский район Корамас кундемысе «Москва» ялозанлык предприятий – Марий Элыште ÿшанлын пашам ыштыше озанлык-влак кокла гыч иктыже. Таче тыште тӱкан шолдыра вольыкым ашнат, шурным да ковыштам ончен куштат. Моло колхозласе семынак «Москваште» кызыт паша тургым кая: эр гыч кас марте пасушто трактор йӱк шергылтеш, тыште-тушто пашазе-влак койыт…
Мийымына годым озанлык оралте кудывечыште вате-влак ковышта озыман яшлык-влакым луктедат, а тракторист-влак кӱртньӧ имньыштым пашаш ямдылат ыле. Кызыт – ковыштам шындаш келшен толшо жап. Теплицеш ончылгоч ӱдымӧ кушкыл пасушко «лекташ» тӱзланен шуын. Меат, жапым шуйкалыде, ковышта пасушко кудална. Чулым пашаеҥ-влак дене пырля эсогыл шкеат ковыштам шынден ончышна. Озымым мландеш вераҥдыше ик техникыште кандаш еҥ тырша: нылытын пӱтырнышӧ диск-влак коклаш ковыштам вераҥдат, а нылытын трактор почеш озымын кузе шындалтмыжым эскерен-тӧрлен каят. Тыштак шукерте огыл налме нӧшмым ӱдышӧ у технике пашам ышта.
Моло трактор-влак моло пасулаште тыршат: культивироватлат, ÿдат… Шӱльӧ, шыдаҥ, шож, пурса – таче кече марте чылажат ÿдалтын. Изиш варарак кукуруз ден «суданский» шудым ÿдаш кодеш.
«Москваште» куштымо ковышта, шурно элнан тӱрлӧ кундемлашкыже каят. Ятыр ий пашам ыштыше колхозым ынде моло кундемыштат палат. Предприятийын тачысе илышыж нерген мыланна озанлык вуйлатыше Рудольф Григорьев тыгерак каласкалыш:
– Тачысе кечын ял озанлык предприятийыштына 85 еҥ пашам ышта. 1500 наре гектар мландыште икияш пырчым да озымым ÿдена, 1500 наре тÿкан шолдыра вольыкым ончена. Пытартыш жапыште вес кундемла дене сай кылым ыштенна. Племенной презым Удмуртий, Мордовий республикыла ден Киров область гыч наледена. Ты шотышто кугыжанышлан полышым пуымыжлан тауштен кодымо шуэш. Ялозанлыкым вияҥден колташ полшышо программе почеш налме кажне «живой веслан» мыланна 150 теҥге оксам пуат (ÿмаште 100 теҥге наре теҥге гына ыле). Тидыже, мутат уке, кугу шÿкалтыш. Такшым кугурак ял озанлык предприятий-влаклан кызыт тÿрлö полыш пуалтеш. Тидыже чын, шонем. Кö кыртменак тырша, тудлан полшыман. Тунам веле сай лектыш лиеш. Вуйым шийын шинчаш неле огыл, йöным муын моштыман.
Ме ий еда производство кугытым ешараш тыршена. У техникым наледена. Чыла тидым чыташ лиеш, а теве мланде шотышто илышыште вашлиялтше сӱрет ӧрыктара. Элна мучко, республикыштат яра кийыше мланде шуко, тушто нигӧлан пашам ышташ. А мыланна курал-ӱдымӧ кумдык ок сите. Тиде нелылык шукертсек шижалтеш. Но тений шотым муынна: 1400 гектар мландым налынна. Тидлан 8 миллион теҥге оксам кучылташ логале. Тыгак чоҥымо пашам эре шуктен шогена, у оралтым, складым нöлтена. Икманаш, паша ятыр.
Шöр лÿштыш таче кечылан – ик ушкал деч суткаште 21 литр. Тидыже шагал огыл. Тыгай сай лектыш лийже манын, ушкалым ончышо-влаклан чот тыршаш логалеш. Тиде тÿкан шолдыра вольыкым сайын пукшымо деч посна, тазалыкымат эскерыман. Ты шотышто озанлыкыште тале специалист-влак тыршат.
Рудольф Антоновичын ойлымыж почеш, пашазе специалист-влак озанлыклан эреак кÿлыт. Корамас кундемыште шочын-кушшо-влакат пытартыш жапыште кугу ола гыч шочмо верышкышт пöртылыт да тышке пашаш пурат. Вес кундем гыч толшо-влаклан предприятий илыме верым пуа. Ончыч жаплан, а вара, айдеме шке пашажым кÿлеш семын шукта гын – эрелан. Теве шукерте огыл «Москва» предприятийыш ветеринар ден осеменатор пашаш толыныт. Александр Иванов (снимкыште: пурла гыч икымше) – Урал кундем Троицк ола гыч, а Виктория Завитухина (?) – Киров кундем Малмыж ола гыч. Вес кундем гыч толшо пашаеҥ-влак ты предприятийыште пашадарат сай, илаш йöнат келшыше манын палемдышт. Тылеч посна марий кундемын мотор улмыжо нерген каласен кодышт.
Корамас кундемын пÿртÿсшö, чынжымак, паша шÿлышым пуэн шогышо, ямле. Теве Йылык ерыште йÿксö-влак мужырын-мужырын ийын коштыт, тÿрлö кайыквусо йÿклана, йырваш пеледалтеш… Чыла тидым ужын, шочмо верым кузе тÿзатымет ок шу! Шижалтеш, тысе еҥ-влак пашаче кумылан, ик шÿлышан улыт. Мутат уке, нунын тыршымышт вуйлатышын могай улмыжо гыч шога. Рудольф Антонович – кажне пашаеҥже верч колянен моштышо, кажныжым кумылаҥден кертше айдеме. Пошкудо Курмузак ялын шочшыжо 1994 ий гычак «Москван» пÿрымашыжым чоҥа манаш лиеш. Ик жап Волжский район администраций вуйлатышылан тыршен, тыгак марий Эл Кугыжаныш погынын депутатше лийын, но илыш тудым садак колхоз пашам виктарымашке пöртылтен.
Игорь Уткин: «Мый Корамас гычак улам. Трактористлан тунем лектынам, армийыш миен толынам да ынде 32 ий тиде колхозышто пашам ыштем. Кызыт ме шожым ÿдена. Паша неле огыл, технике чыла ышта, тудым шот дене вÿдыман гына».
Игорь Васильевичын Максим эргыжат ачаж гаяк пашаче кумылан кушкеш. Тудо Петъял школышто 8-ше классыште тунемеш. Каныш жапыште теплицысе ковышташке вÿдым шаваш коштеш, озым яшлык-влакым мушкеш, тÿрлö моло сомылым шукта. «Тыште ыштен налме окса дене шканем футболла модаш чапле бутсым налам», – ойла рвезе.
«Москва» озанлыклан ончыкыжымат у деч у кÿкшытыш шуаш тыланена. Паша лектышет тÿвргö лийже да озанлыкет тÿзланыже, Корамас кундем!