12-16 майыште У Торъял район Кужнур ялыште «Чоткар» фильмым войзеныт. Тудым «Марийская сказка» кинолабораторий шуктен.
Кинолабораторий Юл кундемысе федеральный округын самырык кинематографистше-влаклан грант кӱшеш игровой форматыште кӱчык фильм-влакым войзаш йӧным ышта. Тудо Культурный инициативе-влак президентский фондын да Марий Эл Республикысе Правительствын полшымышт дене илышыш шыҥдаралтеш. Ты проектын тӱҥ шонымашыже – Марий Элыште самырык специалист-влакым кином войзаш туныкташ да шке киностудийыштым почаш кумылаҥдаш. Кинолабораторийын задачыже – Марий Элын да элнан кинематографистше-влакым ик усталык ушемыш чумыраш. Тушко моло кундемысе специалист-влакат ушнен кертыт.
«Марийская сказка» кинолабораторий проектын авторжо – Шернур кундемын шочшыжо, марий рвезе Денис Шаблий. Тылеч ончыч тудо изи марий рвезе да Онар патыр нерген «Не Иван, или как приручить богатыря» кÿчык фильмым, Росмолодёжын «Новогоднее чудо» проектше кӱшеш «Ирга» фильмым войзен.
Денис дене вашлиймеке, эн ончыч молан лачшым патыр-влак нерген кином войзаш кумылаҥмыж нерген йодым. Тудо тыгерак вашештыш:
– Марий калыкын тӱвыражым, илыш-кучемжым тӱнямбал кӱкшытыштӧ кузе ончыкташ лийме шотышто шонкалымем годым ушыштем эреак марий йомак-влак пӧрдыныт. Тусо патыр-влакын образышт, нунын калыклан полшаш ямде улмышт кумылем савыреныт. Адакшым национальный герой-влак нерген кызытсе самырык тукымым молан кино гоч палдараш огыл манын шоналтенам. Тидыже нуным «Marvel»-ысе (Америкысе кинокомпаний, кудыжо сандалыкыште шонен лукмо супергерой-влак нерген комедийым, сериалым войза) супергерой-влак деч «йÿкштыктарен» кертеш гын, моткоч сай лиеш ыле. Тыге Онар патыр нерген икымше марий фильм шочын.
– Марий патырым модын кертше артистым кузе ойыреда? Чоткарын образшым фильмыште кӧ чоҥа?
– Тыдыжым кызытеш секретыште кучем, фильм лекмеке, пален налыда. Мутлан, Онарым модшо актёр Олег Тактаровын марий пöръеҥ, правил деч посна кредалмаште тӱнямбал чемпион улмыжым шотыш налынам. Адакшым тудын киношто сниматлалтме, телевиденийыште пашам ыштыме опытшо уло. Садлан марий патырым модаш ӱжынам.
– Чоткарын шочмо верже – Волжский кундем. А Те фильмым У Торъял районышто войзенда. Тиде мо дене кылдалтын?
– Кино – тиде неле механизм. Тудым калык ончыко лукмо деч ончыч моткоч шуко еҥ тырша. Тыгак ты сомыллан шагал огыл шийвундо кӱлеш. Садлан кином войзымо годым умылыман – ты вер мотор, чыла шотыштат йӧнан (группылан пашам ышташ, илаш, малаш, кочкаш) лийшаш. Верым ойырымо шотышто арня наре Марий Элын тӱрлӧ районышкыжо лектын коштынна, тыге У Торъял кундемым ойыренна. Ты вер дене ме Чоткар патырын биографийже дене кылдалтше нимогай фактымат огына шояле. Фильм документальный огыл, игровой форматыште лиеш. Тушто ме илыш дене кылдалтше историйым ончыктена.
– Сценарийым возаш, актёр-влакым кычалаш да войзымо пашалан ямдылалташ мыняр жап кӱлынн?
– Проектын условийже почеш сценарийым ямдылыме, войзымо паша, монтажым ыштыме сомыл кинолабораторийыш ушнышо участник-влак дене пырля эртышаш. Сценарийым кандаш еҥ кок тылзе наре ямдыленна, идейым идалык наре араленам. Тушто кӧмыт модаш тӱҥалмымат ончылгоч палемденам. Кином войзашат кок тылзе наре ямдылалтынна. Тыште «Ирга» да «Чоткар» фильм-влакым войзымо пашалан иканаште пижме шуко нелылыкым луктын. Содыки кок пашам иканаште шукташ куштылгыжак огыл.
– Фильмыште марий калыкын тӱвыраже, йӱлаже, илыш-кучемже ончыкталтыт. Ты историйым чын почын пуаш манын, могай сомылым шуктенда?
– Чынак, тидын шотышто чот тӱткӧ лияш тыршенна. Мутлан, фильмыште шӱведыше еҥ уло. Тыгай еҥ-влак нерген шукырак палаш манын, специалист-влаклан эҥетенна. Тыгак икмыняр карт кугыза-влак дене вашлийынна.
– Командыштыда руш да марий актёр-влак улыт. Роль-влакым кузе шеледеда?
– Тидын шотышто мыйын тыгай правилем уло: марий еҥым марий актёр модшаш! Тудо шке калыкшын образшым сайынрак почын пуэн кертеш.
– Российысе кинематографийыште кумдан чапланыше ятыр артист Тыланда кӧра Марий Эл нерген пален налын. Марий кундем нерген шке шонымашыштым Тыланда каласкаленыт мо?
– Шукыж годым артист-влак шке пашаштым шуктат. Нунылан вет могай олаште але ялыште модмо тӱҥ огыл. Садлан тидым утыжым шотыш огыт нал, но Марий Элысе пӱртӱс, яндар юж, кайыкын мурымыжо нуным сымыстареныт. Фильмым ялыште, чодыраште войзенна. Нуно чон каненак пашам ыштенна манын палемденыт. Марий калыкын порын вашлиймыже, командын икоян пашам ыштымыже, тамле кочкыш дене сийлымышт тыгак ӧрыктарен. Марий Элысе вер-шӧр ятыр сай кином войзаш келшен толеш маныныт.
– Соцкыллаште фильмым войзымо шотышто тӱрлӧ комментарийым шекланенам ыле. Тидын шотышто могайрак шонымашда?
– Мый чылалан йӧраш да келшаш ом тырше. Кажне еҥын шонымашыже тӱрлӧ лийын кертеш. Мый усталык шӱлышан, шке калыкем дене кугешныше еҥ улам. Марий калыкем нерген Российыште, тӱнямбалне утларак пален налышт манын, пашам виктарем. Вет фильм-влак курымла дене аралалтыт, нуным ончыкылык тукымлан ончыктат манын ӱшанем.
Адакшым фильмыште илышысе тӱрлö проблемым ончыктымо. Нунын гоч кӧ улмо деч вожылаш огыл, а шочмо калыкым пагалаш да йӧраташ, шонымашке шуаш тыршаш, пӱртӱсым аралаш туныктена.
– Войзымо годым фильмыш пурыдымо иктаж оҥай тат-влак лийыныт мо?
– Чодыраште сюжетым сниматлыме годым кугу йӱрыш логалынна. Машинам тораште коденна ыле. Садлан, ик тӱшкаш чумырген, пакет йымалне шогенна. Тыге вашла ыректенна, икте-весынам йӱр деч аралаш тыршенна. Тунам командын икоян улмыжо поснак шижалтын.
Вес оҥай случай, кугу автобусна лавыраш пижын. Лаке гыч тудым чылан пырля шӱкенна, но луктын кертын огынал. Вара трактор шӱдырен луктын. Тыгак ялысе пӧртын туврашыже лапка улмылан кӧра вуйна дене чӱчкыдын керылтынна.
Ончыкыжым «Не Иван, или Как приручить богатыря», «Ирга», «Чоткар» фильм-влакым, Денисын ойлымыж почеш, иктыш ушен лукташ шонат. Тидын шотышто кугу паша шукталтеш. Премьер август-сентябрьыште лийшаш. А кызытеш «Ирга» ден «Чоткар» ме фильм-влакын лекмыштым уло кумылын вучена.
Очко
Фильмыште Российысе палыме актёр-влак Михаил Богдасаров, Иван Кокорин, Никита ден Вячеслав Паршинмыт да молат модыныт. Тыгак Марий Элын сулло артистше Юрий Алексеев, Юлия Охотникова, Алина Егошина, М.Шкетан лӱмеш кугыжаныш премийын лауреатше Акпарс Иванов ушненыт.
М.Шкетан лÿмеш драмтеатрын актрисыже Алина Егошина фильмыште ялыште илыше ӱдырамашым модын. Ты проектыш ушнымыж нерген тыгерак каласкалыш:
– Тышке ушнаш ушнаш манын, шке нергенем палдарыше видеовизиткым колтенам ыле. Ты проектыш мый ӱмаште декабрьыштак логалынам. Проектын еҥже-влак дене видеоурокым онченна, онлайн лекцийым колыштынна, актёр, продюсер, звукооператор-шамыч дене тӱрлӧ занятийыште шуаралтынна.
Майыште «Чоткар» фильмыште войзалташ ӱжыныт. Мыйын модмо эпизод-влак кӱчык улыт. Тудым вич кече войзеныт гын, мый кум кече сниматлалтынам. Ты фильмым войзымо годым площадкыште 50 наре еҥ, моткоч кугу команде пашам ыштем. Тусо тат-влак чонышто моткоч сай шарнымашым коденыт. Илыш чынжымак шолын. Сутка жапыште мыняр локацийым вашталтыме. Съёмко пӧртыштӧ, пакчаште, кудывечыште, уремыште, чодыраште, курыкышто эртен.
Элнан тӱрлӧ олаж гыч толшо специалист-влак дене пашам ыштымым палемдынем. Кинолабораторийыште Ярославль, Ижевск, Москва, Уфа, Озаҥ ола гыч лийыныт. Тыгак лӱмлӧ артист-влак дене пырля модмо кумылым нӧлтен. Ме Иван Кокорин дене ик площадкыште пашам ыштенна. Тудо моткоч талантан, кумылым налын моштышо рвезе. Ты артистын шинчаже моткоч сайын модын мошта. Тудын ончалтышыж гычак мом каласаш шонымыжым пален налаш лиеш. Сергей Таныгин художник-постановщик семын чот тыршен.
Ты фильм марий улмына ден кугешнаш, пӱртӱсын вийжылан ӱшанаш кумылаҥдышаш. Садлан кӧ улмынам палышаш, шочмо кундемнам, пӱртӱс поянлыкнам эреак саклышаш улына.
