Кайыкын лӱмжым нумалше Волжский районысо Курмызак ял Сотнур гыч Кугу Корамасыш кудалмаште пурлаштыла кодеш. Курмызак – тыге лӱмденыт вӱтеле урлыклан шотлалтше кайыкым (руш. – вальдшнеп). Калык ой почеш, ожно ял покшелне куп лийын, тушто эре курмызак-влак муреныт, тыштак иленыт…
Курмызак ял кок уреман. Мийымына годым уремыште еҥ-влакым ятырак ужаш логале. Теве йоча-влак модын куржталыт, ял мучашысе лӱҥгалтышыште лÿҥгалтат, теве ик суртоза, пийжым йомдаренат, уремла мучко тургыжланен кычалеш. Ик тӱшка калык оралтым чоҥа, вес тӱшка кевыт ваштареш верланыше садерыште яндар южым шӱлалтен шинча.
Тысе кевытыште пашам ыштыше Светлана Пирогова деч ял илыш нерген утларак пален налаш шонышым.
– Ялыште кеҥежым шукын улына, веселан, келшен илена. Ты пагытлан тораште илыше-влакат шочмо верышкышт толыт, канат. Но самырык-влак шукыж годым тышеч каяш тыршат. Амалже – паша вер уке. Ялыште илыше-влак Озаҥ, Волжск олалаш коштыт. Илыме пӧртым шотлаш гын, ик уремыштыже 15 сурт уло, весыштыже – 27. Вольыкым шагалын ончат, садлан кӱтӱ уке. Утларакше сурт кайыкым, сӧснам веле ашнена. Йолагайыш каен пытенна ынде, – шыргыжале Светлана Ивановна.
Поро кумылан ӱдырамаш чоным тургыжландарыше йодыш-влак шотыштат каласкалыш. Ялысе клуб нерген ойлен кодыде ок лий. Светлана Ивановна шкеже ятыр ий ты клубым вуйлатен, но пашадар изилан кӧра чонлан келшыше пашажым коден каен. А кызыт клубым петыреныт, эсогыл тул воштырымат пӱчкыныт. Ынде сур клубын оралтыже моткоч шӱлыканла койын шога… Тыгак ялыш газ пучым пуртымо шотышто нелылык уло. Тудым шупшаш келшыше еҥ-влак шагал улмылан кӧра тачеш Курмызак калык газ деч посна ила. Ялыште старосто лиеш ыле гын, ыштышаш паша верже гыч тарвана ыле дыр…
Яллан вич таве уло, южо еш оралте марте вӱдым пуртен. Колонко уло, но тушеч вӱд ок його – вӱд башне пашам ок ыште, маныт. Ял памашлан поян. Теве ик памаш воктене илыше-влак корем тайыл дене тушко вӱдлан коштыт, тыште вургемым шӱалтат. Ял калыкын ойлымыж почеш, тиде вер «Кугу памаш» але «Тумо льывал памаш» маналтеш («льывал» мут тыште «йымал» манмым ончыкта). Йолгорно дене шыргыктен шинчыше вӱд деке волымекына, памашын лӱмжӧ шотышто чыла раш лие. Теве тудо – кугу, ӧрыктарыше, корем сереш пижын, кугу укшлаж дене кавам кучен шогалше патыр тумо! Мыняр ияш тудо? Курмызак ял да тысе калык нерген мыняр шарнымашым арала? Кӧ пала…
Курмызак уремыште Леонид Тимофеевич Гаврилов (фотошто) дене вашлийна, палыме лийна. Тудо ты ялыште илыше пӧръеҥ-влак коклаште эн кугу ийготан.
– 1941 ийыште шочынам, ачам сарыш каен да толын огыл. Мый мӱшкыреш кодынам. Авам шым икшывым ончен куштен, мый – паштеҥге (пытартыш – Авт.) улам.
Тыштак кушкынам, тыштак ешым чумыренам. Ынде ӱдырем да веҥым дене пырля илем. Йолем коршта, изиш тарванылаш манын, уремыш лектын коштам теве… – каласыш Леонид Тимофеевич.
Нина Ивановна ден Владимир Семёнович Логиновмыт 4 икшыван, 6 уныкан кова-коча улыт. Нина Ивановна 18 ий ты ялысе фермыште (кызыт ферме пытен) дояркылан пашам ыштен, ынде пошкудо Корамас кундемыште верланыше «Москва» колхозышто презым онча. А Владимир Семёнович пошкудо Татарстан Респубикысе Зеленодольск олаш коштеш, фанерым ыштыше предприятийыште пашам ышта.
Логиновмытын оралтышт кугу. Мийымына годым тыште чоҥымо паша шолеш ыле – у гаражым нӧлтат. Шинчалан тӱрлӧ технике перна. Коеш: тыште пашам йӧратыше еҥ-влак илат. Оза-влакат, чоҥышо пӧръеҥ-шамычат мемнам уло кумылын вашлийыч, порын мутланышт, шке шочмо верышт нерген каласкалышт.
– Ялыште вольык йӱк ок шокто гын, агытан ок муро гын, илымыла ок чуч. Йокрок веле. Вольык деч посна кузе илыман? Ме ушкалым, шорыкым, кроликым ончена, сурт кайыкат улыт. Ешна изи огыл, чыланат шӧрым йӧратена, садлан ушкал кӱлешак. Еҥже ойлат, пуйто шӧрым огыт коч, а кевытыште шӧр ок код – налын пытарат. А мемнан – шкенан. Паша деч лӱдын шогыман огыл – чыла лиеш, – мане Владимир Семёнович.
Тыгай пашаче кумылан еҥ-влак дене вашлият, мутланет, да кумыл кӱза. Вет лач нине еҥ-влак ялым тӱзатат, тудлан илыш вийым пуат. Марий-влак ожнысек моло калык деч пашаче улмышт дене ойыртемалтыт. Паша огыл гын, айдеме йомеш, очыни. Тидыже Курмызак ялым ужын коштмеке, эшеат чынла чучо. Могай пиаланла чучеш пашаште шолшо айдеме да могай пиалдымын коеш уремыште кленчам нумал коштшо да кочывӱд дене аҥыргыше еҥ! Чаманаш логалеш, яллаште кызыт тыгай сӱретымат ужаш логалеш…
Историй гыч
1930 ийыште Курмызак ялыште 1-ше ступенян марий школ пашам ыштен, 1939 ийыште тудым тӱҥалтыш школыш савыреныт. Кум классыште 50 йоча тунемын, кок туныктышо лийын. Директорлан А.Р.Тарасов шоген. А кызыт школ уке?
1931 ийыште ялыште «Марий» сельхозартельым ыштеныт. 1940 ийыште тыгаяк лӱман колхоз лийын. Тушто 69 сурт-оралте, 276 еҥ шотлалтыныт. Колхозышто 17 тӱкан шолдыра вольыкым, 23 сӧснам, 12 шорыкым, 57 сурт кайыкым, 29 еш мӱкшым, 88 имньым онченыт. Колхозым Пётр Яковлевич Гаврилов вуйлтен. Ялыште кермыч завод пашам ыштен.
