Лум шулен пытыме дене идалык еда элыштына пожар-влак шукемаш тÿҥалыт. Кукшо шудеш тул вашке ылыжеш да мучко шарлен кертеш. Ты амал дене илем, оралте, чодыра-влак йÿлат…
Тиде пагыт МЧСын пожар-влак ваштареш кучедалше службыштыжо тыршыше-влаклан поснак палыме. Пожарныйын пашаж нерген ме элгöргö службын сержантше Ильдар Габдуллин дене мутланышна. Кызыт Ильдар Ильдусович ЙошкарОласе 5-ше №-ан пожарно-спасательный частьын 4-ше №-ан пожарно-спасательный отрядыштыже кугурак пожарныйлан ышта.
Ильдар Параньга посёлкышто шочын-кушкын. Тысе кыдалаш школышто индеш классым тунем лекмеке, Параньгасе 28-ше номеран училищыште ялозанлык производствын мастержылан тунемын. Вара Оршанкысе педагогический колледжыште физкультурым туныктышо специальностьым налын да шочмо школыштыжо туныкташ тÿҥалын. Тыгодымак Марий кугыжаныш университетыште шке специальностьшо дене кÿшыл шинчымашым налын. Пожарный пашашке кузе логалмыж нерген рвезе тыгерак каласыш:
– Туныктышылан пашам ыштымем годым Параньга кундемысе пожарный-влак дене палыме лийынам. Нуно арнялан ик гана школ спортзалыш волейболла модаш коштыныт. Мый залым почам да шкежат нунын дене пырля модам ыле. Икмыняр жап гыч пожарный частьын начальникше пашаш ÿжö. Мый тöчен ончаш манын, частьыш мийышым. Тудо жаплан пожарныйвлакын профессийышт нерген шуко паленам, молан манаш гын пырля волейболла модмылан кöра шукышт дене йолташ лийын шуктенна. Мыйым пашаш налыныт.
ТАЗАЛЫК – ЭН ТӰҤ
Ильдар пожарный службышто ынде лу ий пашам ышта. Эн ончыч диспетчер лийын, вара гражданский пожарный сомылым шуктен. Икмыняр жап гыч Йошкар-Оласе пожарно-спасательный частьыш куснен. Медведево район Пембысе учебный пунктышто, тыгак Озаҥ олаште курс-влакым эртен. Пожарный-влаклан тÿрлö курсым эртыде ок лий.
– Пашаш толшо у еҥвлакым тунемме группыш погат да курсыш колтат. Тидын деч посна нигузе ок лий. Тыгай курсышто веле айдемын мастарлыкшым да ситыдымашыжым пален налаш лиеш. Вет южгунам рвезе физически моткоч виян, таза, но кÿкшыт деч лÿдеш, мутлан. Тыгеат лиеда. Але иктаж вес нелылыкым ок чыте. Тыгай еҥвлаклан тиде пашам коден каяш перна, – мане Ильдар Ильдусович.
Пожарныйлан тыршыше-влакын капкыл тазалыкышт 1-ше группыш пурышаш. Шинча кеч изиш начар гынат, тышке огыт нал. Физически веле огыл, психике могырымат пеҥгыде лийман. Тул дене кредалше еҥ шучкылыкым ужмекат, раш шонен, шкем пеҥгыдын кучышаш, чыла чын ыштен моштышаш. Тиде паша нимогай йоҥылышым ок чыте. Утарыше еҥын изи ситыдымашыжлан кöра кугу эҥгек лийын кертеш. Вет тул нигöмат да нимомат ок чамане. Кажне секунд вес еҥын илышыжым да погыжым аралыме дене кылдалтын. Садлан пожарныйвлак чÿчкыдын нормативым сдатлат. Тидлан эре ямдылалтынак шогыман. Паша график: ик сутка – паша, кум кече – каныш. Ильдарын ойлымыж почеш, ты кум кечыште каныман веле огыл, тыгак шке тазалыкым шуарыман. Кажне пожарный спортын могай-гынат видше дене кылым кучышаш, тренировкым ыштышаш. Ильдар, мутлан, волейболыш коштеш.
21 СЕКУНД…
Пожарный-влакын паша кечышт кузе эрта? Вет ты сферыште тыршыше-влакын пашашт лач тул коклаште да утарыме годымак веле коеш. Ты шотышто Ильдар тыгерак ойлыш:
– Чÿчкыдын колаш логалеш, пуйто ме пожар годым веле пашам ыштена. Чынжым гын, кажне кечылан сомыл ситыше. Паша кече эрдене шымытат пелылан тÿҥалеш. Сменым приниматлена, машина-влакым тергена, боевой вургемым, газ да шикш деч аралыше аппаратым ямдылена. Вара построений, развод, караул начальник мемнан ямде улмынам терга. Караулышто ме лу еҥ улына: ик диспетчер да индеш пожарный. Тыгак тÿрлö занятий-влак эртаралтыт. Элыште улшо ситуацийым эскерена, лийше пожарыште пашам кузе шуктымым лончылена. Тылеч посна йоча да кугыеҥ-влак дене вашлиймашым эртарена, тул деч кузе аралалташ кÿлмö шотышто мутланена. Ученийыш коштына, оласе пöрт да тÿрлö кугу зданийвлакын планировкыштым тунемына. Ончылгоч палет гын, пожар годым куштылгырак. Таклан огыл пожарныйлан пашаш налме годым строительный техникумым тунем лекше-влакым поснак жаплат. Пашана чытымашым йодеш. Айдемын илышыже верч чон коржеш. Но пожар годым ме вольыкым, янлыкым, кайыквусым да тÿрлö шерге погым утарышаш улына. Миен шогалмеке, оза-влак деч оралтыште могай пого улмо нерген йодына, газан але кислородан баллон улмым рашемдена. Газ баллон шотышто поснак ойлен кодымо шуэш. Шарныза, тыгай баллон яра гынат, пудештын кертеш! Чÿчкыдын озавлак яра баллон улмым мыланна огыт каласе. А тудо тичмаш дечат лÿдыкшö. Куштылго огыл, но еҥлан полышым пуэн кертметым, порылыкым ыштыметым шижат да чонлан сайын чучеш.
И.ГАБДУЛЛИН: «Пожарныйлан эре ямде лийман. Утараш ÿжмö йыҥгыр деч вара мыланна ик секундымат йомдарыман огыл. Мутлан, боевой вургемым (костюм, ÿштö, перчатке, каске, кем) норматив почеш 21 секундышто чийышаш улына. Чыланат. Икте вучыкта гын, уло команде вараш кодын кертеш…»
УТАРЫШЕ-ВЛАК
Пожарный пашаеҥвлак тулым йöртышö веле огытыл. Нуно утарыше сомылымат шуктышаш улыт.
– Мемнам южгунам корнышто лийше аварийышкат ÿжыт. Эҥгекыш логалше еҥвлакым чÿчкыдын утарена. Эн шучко, кунам кумыкталтше да лыптыргыше машина гыч айдемым лукман. Кÿртньым пÿчкедыде, тидым ышташ ок лий, а айдеме эше ила, чыла шижеш. Тудын илышыже – тыйын кидыштет. Юмо аралыже… А такшым йÿлен пытыше илем гыч айдеме деч кодшо моклакам лукташ тылечат шучко. Тул икшывын илышыжым наҥгая гын, эн чот неле, – мане Ильдар.
ЫРЫМЛАН ӰШАНЕДА МО?
Кажне профессийыште могай-гынат ырымвлак (суеверий) лиедат. Пожар нерген ойлаш гын, марий калыкын тул дене кылдалтше ятыр историйже-влак улыт. Мутлан, Кугече муным пожарыш кудалтет гын, тул иземеш, маныт. Ты шотышто пожарный пашаеҥ тыге каласыш:
– Мый шкеже татар калыкын шочшыжо улам, садлан марий калыкын Кугече муно нерген историйжым колын омыл. Но волгенчын вийжым шижаш логалын. Икана кугу йÿр годым Параньга кундемыште ик оралтым волгенче перен. Тыгай юзо тулым нигунамат ужын огынал… Йÿр ведра дене оптен гынат, тулым йöрташ моткоч неле ыле, пуйто уэш да уэш ылыжын веле…
Такшым профессий дене кылдалтше ырым-влак улыт. Мутлан, сменыш толмо годым йолчиемым крем дене йылгыжтарет гын, ты кечын иктаж-кушто пожар лиеш да тушко каяш логалеш. Мутлан, сменыш толмо годым йолчиемым крем дене йылгыжтарет гын, ты кечын иктаж-кушто пожар лиеш да тушко каяш логалеш. Садлан ме йолчиемнам эре паша гыч кайыме годым эрыктена. Тыгак пожарный машинасе «маячокым» ÿшташ ок йöрö – адак пожарыш каяш логалеш…
ТӰТКÖ ЛИЙЗА – КУКШО ШУДО!
Ильдар Ильдусович дене кызытсе тургым нерген мутланышна. Вет ты пагытыште пожарный пашаеҥ-влаклан паша шукырак логалеш.
– Еҥ-влаклан эше ик гана ойлымо шуэш: кызыт чыла вере шудо кошкен, тудо моткоч писын ылыж кертеш. Шекланыза! Поснак корно воктене лÿдыкшö уло. Машинаште тамакым шупшшо-влак тулан фильтрыштым окна гыч кудалтыме годым лач тиде изи тул моткоч кугу туткарым ыштен кертеш манын шоналтат мо? Тул чодыра марте шуэш гын, еҥ илемыш «пура» гын? Шоналтыза! Пÿртÿсым да икте-весым аралаш тунемман. Мöҥгысö тÿрлö электроприбор-влакымат эскерен кучылтса, – мане Ильдар.