КАЖНЕ ГАЯК ОКНА – ТУДЫН

 

Киров кундем Малмыж район Кетекмучаш ялыште илыше эн шоҥго еҥ – 90 ияш Епифан Николаевич Ложкин – ӱмыржӧ мучко плотник да столяр пашам ыштен. Кызыт инвалид коляскыш кепшылталтын гынат, кумылжо йорга гармоньчынак! «Девяносто лет – толку нет» манын лот-лот воштыл колтымыжо мом шога.

«Тунемаш жап ыш лий»

Тыге Епифан коча ойла. Титаканже – шучко сар. Тунам, 1941 ийыште, чыла гаяк неле паша 10 ияш эрге ӱмбаке возын. Ачажат лийын, вийвал изажат. Но эл ӱмбак тушман керылт пурымеке, пӧръеҥ-влак мӧҥгыштӧ шинчен кертыныт мо? Ложкинмыт еш пӧръеҥ вий деч посна кодын. Нуно сарыш каеныт да пӧртылын огытыл. Марийжым, эргыжым ужатыше ава пеш вашке чот черлана… Епифанын акаже да кок шӱжарже кодыныт. Илен лекташ йыдал полшен.

– Сер годым пеш начарын иленна, – шарналтыш коча. – Йондалым (йыдалым) ыштем ыле. Суткаште 6 мужырым пидынам. Ыштымемым Кетек пазарыште ужаленна. Арнялан 18-20 мужырым пидынам. Авамат, акамат, шӱжарем-влакат полшеныт. Йондалемым налаш Марий Эл гычат толыт ыле. Малаш логалын огыл – шукыжо 4 шагат вуйым пыштенам.

Тунемме нерген ойлаш гын, Е.Ложкин школыш 4-ше класс марте гына коштын. Классыштышт латиндешын лийыныт, кокымшо сменыште тунемыныт. Икана, мӧҥгӧ пӧртылшыштла, нунын деке кок пире лектын. Лӱдын огытыл. Йӱкын кычкырен, пире-влакым чактареныт. Кызытсе тӱҥалтыш класслаште тунемше-влак, сут янлык дене вашлиймеке, шкем кузе кучат гын?..

Вара 12 ияш рвезе тораште огыл верланыше Красная Поляна посёлкышто ФЗО-што (фабрично-заводское обучение) штукатурлан тунем лектын. Но кидше вес пашалан утларак толын…

Илыш – модыш

91 ийыш тошкалше Епифан Николаевич шке илышыжым картла модмо дене таҥастара.

– Штукатурлан тунемашыже тунемынам, но чонем дене столяр да плотник лийынам. Кочамын ныл эргыже да кум ӱдыржӧ чыланат пу дене мастарын пашам ыштеныт. Ачамын инструментше мыланем кодын. Издерет, шорвондет – чылажымат изинек ыштем ыле.

Кетекмучаш ял пӧртласе ятыр окнасергам, окна рамым тудо ыштен. Шуко еҥлан полшен. Ялыште товарым кучылт моштышо айдеме эн кӱлешан.

Е.Ложкин икмыняр ий Красная Поляна посёлкышто тунемын да пашам ыштен, Киров воктенысе Лесной посёлкышто илен, чодыра пашаш кычкалтын. Ик жап Эстонийыште – Таллиныште – лийын. Службым Белоруссийыште Минск воктене эртен. Туштак полковой школышто тынемын – связь отделенийын командирже лийын.  Но, В.Колумб манмыла, «Кеч-кушто ом лий, куш ом кае, эн шерге элемже гына». Поснак кунам шӱмбел йолташ вуча.

Еш – пиал!

Епифан Николаевич Ложкин Красная Поляна посёлкышто илымыж годым Мария лӱман ончыкылык пелашым муын. Чаманен каласыман, идалык ончыч шӱмбелжын ӱмыржӧ кӱрылтын. Ӱдырым налме нерген коча шыргыжалын тыге каласыш:

– Кузе ватемым вашлийынам? Акам каласыш: коштшаш уке нигушкат, теве тыланет ӱдыр. Мый приказым кольым. Пеш сайын илышна. Кугурак-влакым колыштман.

Мария тулык ӱдыр лийын. Авагудышто улмыж годымак ача деч посна кодын. Ача лийшыже чӱчкыдын кидым нӧлталын. Сандене Епифаным утарыше семын ужын. Пиалан илышын негызшылан икте-весылан ӱшанле улмым шотленыт, вич йочам ончен-куштеныт. Кум пӧртым пырля чоҥеныт. Кызыт илыме пӧртым тӱрыснек шке вий дене нӧлтеныт.

Те мурыза, мый шоктем!

– Ялыште чыла вате мыйын лийын, – шыргыжалеш Епифан коча. Мый гармоньым шупшкедылынам. Аньык-муньык гына шокталтем – нуно куанат. Южгунам пӧръеҥ-влак мыланем сырат ыле.

Гармонь йӱк почеш муралтен колтышо-влак коклаште эреак пелашыже лийын. Тусо жапым, урем мучко мурен коштмым шарналтен, кочан шинча йырже вӱд нале. «Эх, тиде жапым шарналташ гына кодеш», – ыштале. Кызыт гармоньжо шӱлыкаҥын. Шукертак нигӧм ок куандаре – кочам парняже-влак огыт колышт. Мастерскойыштат шып…

Пушкыдо – тугеже тачысе

Епифан Николаевич яра жапым чодыраште эртарен. Эҥырвоштырым кучен, йолыш йыдалым пидын, колым кучаш коштын. Кемым йӧратен огыл: «Кемыш вӱд пура гын, льывыр-лювыр лиеш. А йондал вигак кошка», – ойла коча. Вачӱмбак пычалым сакалтен, сонарыш лектын. Чодыраште шордо, ирсӧсна, пире, рывыж, мераҥ улыт. Ур-влак гын пакчашкышкак толыныт. Епифан коча, кышам тӱкен ончен, вигак пален – тыште янлык таче але икмыняр кече ончыч лийын.

­Кочан сугыньжо

– Рвезе калыклан (самырык-влаклан) каласыме шуэш: ялыште моторын коштса, ида вурседыл, тамакым ида шупш. Икте-весе деке миен-толын, таза лийын, моторын илыза. Мый еҥлан нигунам осалым ыштен омыл. Теат тыгак илыза.

Епифан Николаевичым кугу ӱдыржӧ – Валентина – онча. Вашлиймына кечын уныкаже (Татьяна ӱдыржын эргыже) кочажым мончаш пурташ толын ыле.

Коча ондакысе семынак мыскарам ойла, ондакысе семынак илышым йӧратен мошта. Ондакысе семынак кынел шогалын, мастерскойышкыжо каен, кидышкыже йӧратыме товаржым кучынеже дыр, но уке, йол ок колышт, парня-влак пуаҥыныт. «Мый ынде пундыш гай улам» манын, шыргыжал колтымыжо шонаш тарата: «Теве кузе илен моштыман!»

 

Владимир Аптулаев.