26 мартыште Санкт-Петербург оласе Национальный литератур-влак книгагудышто «Национальный костюм – наследие моего народа» фотоончер почылтын. Тушто Ленинград областьысе «Ший корно» марий автономийын еҥже, профессионал фотограф Наталия Тяглован пашаже-влакым чумырымо.
Виче вел уста ӱдыр
Уста ӱдыр Виче кундем Кӱльмӱж районысо Нурдуваш ялыште шочын-кушкын. Тысе школышто тӱҥалтыш шинчымашым налын гын, кугурак класслам ял деч лу меҥге тораште улшо Пистер школышто тунемын. Ты ялысе ӱдыр-рвезе-влак интернатыште иленыт, каныш кечылан школ автобус нуным мӧҥгышкышт наҥгаен.
Тяглован шочмо кундемыштыже марий, татар, удмурт-влак илат. Садлан кажныже шке тӱвыражым, йӱлажым, йылмыжым жаплен да ваш пагален ила.
– Шочмо калыкемын тӱвыра илышыжым изинек ужын кушкынам. Марий концертыште да моло мероприятийыште чӱчкыдын выступатленам. Тыгак тунемаш моткоч йӧратенам. Ковам профессийже дене – туныктышо. Садлан школ деч вара, тудын корныжым ойырен, Киров оласе университетыш филологлан тунемаш пуренам.
Студент улмем годым ончыкылык пелашем дене палыме лийынам. Тунам тудо Санкт-Петербург оласе университетыште тунемын. Тыге 2009 ийыште университетым пытарыме деч вара элнан йӱдвел рӱдолашкыже илаш кусненам. Егор пелашем дене Тимофей ден Максим эрге-влакым куштена, – каласкалыш Наталия.
Ик паша весылан кумылаҥден
Тяглова 2019 ийыште утларак фотографироватлаш кумылаҥын. Тидлан лӱмын самозанятый семын тыршаш тӱҥалын. Санкт-Петербург олаште да шочмо Кӱльмӱж кундемыштыже съёмко-влакым эртара.
– Фотографироватлаш тӱҥалмем годым оксам ыштен налаш манын шонен омыл. Мыланем тудын ямже келшен. Тӱрлӧ еҥ дене вашлиймым, усталыкым вияҥдымым, тӱҥлан шотленам. Адакшым сатум налаш шонышо кеч-могай еҥын кумылжым сай фото дене савыраш лиеш. Тидыжым мый шовыным шолтен ужалымем годым шканем пеҥгыдемденам. Декрет отпускышто ты сомылым вораҥдаренам. Ыштыме сатум еҥ налже манын, сай фотом ышташ тыршенам. Тидлан лӱмын мини-студийымат келыштаренам. Тыге фотографироватлаш шӱмаҥынам. Сатуэм ужалалтше манын, тудым сайын фотографироватлаш тыршенам. Варажым ты сомыллан утларак пижынам. Тыге еҥ-шамычым сниматлаш тӱҥалынам, – палдарыш Тяглова.
Ӱдырлан фотограф лияш, очыни, пӱралтынак. Тунам элыштына пандемий жап лийын. Еҥ-шамыч мӧҥгыштӧ шинченыт. Наталия икшывыже-влак дене шочмо кундемышкыже кудалын. Кайымыж деч ончыч профессиональный камерым, объективым налын, онлайн – курсышто шинчымашыжым нӧлтен.
– Тыге чучеш, пуйто мый ончылгоч ты планым шканем чоҥенам. Ялыште фотом ышташ келшыше тӱрлӧ верым кычалынам. Тидлан еҥ-влакым шӱдыркаленам. Нунылан вургемым да молымат шкеак ямдыленам. Тыгодым ала-могай крутой фотограф лияш нимынярат шонен омыл. Мыланем тиде келшен, чонем йодын, да ыштенам. Кызытат мый шинчымашем пойдарем. Тунемам, ум кычалам, тыршем… Профессионал семын кушмем шижам, но тидын дене гына серлагаш ом шоно, – мане Наталия.
Икымше кугу паша
Фотографын «Национальный костюм – наследие моего народа» фотоончерже – икымше кугу пашаже. Тудым Ленинград областьысе «Ший корно» марий автономий организоватлен. Уста ӱдыр ты автономийын – ик еҥже. Нуно Ленинград областьыште да Санкт-Петербург олаште илыше марий-шамычын илышыштлан вуйын шогат. Тӱрлӧ мероприятийым, концертым эртарат.
Авторын ойлымыж почеш, ончерыш автономийысе тоштерын коллекцийже гыч марий вургемым да тӱрлӧ сӧрастарышым чумырымо. Портретлан марий автономий пеленысе «Югорно» ансамбльын участницыже-шамычым марий вургем дене сниматлыме. Тудым 2024 ийыште шыжым студийыште ыштыме. Тидыже ончыкыжым Наталиялан шке марий вургеман лияш кумылым шочыктен.
– Шке шонымашемым авамлан ойленам. Тудо варажым мыланем чот полшен. Авамын могыр кованан тӱрлымӧ тувыржым уэмденна. Тудо тувырлан ончылсакышым урген да тӱрлӧ сӧрастарышым келыштарен. Комплект, чынжымак, тукым гыч тукымыш куснылшо лектын. Варажым тудын дене шке автопортретым ыштенам. Мыланем моткоч келшен.
Марий вургемым чийыше ӱдыр-шамыч моткоч сылне улыт. Садлан нунын моторлыкыштым, ойыртемыштым фотографий гоч ончыктымем шуын. Тыге олык, курык, башкир, виче марий-влакын вургемышт дене ӱдыр-шамычым фотографироватленам. Нуно вургемыштым тӱрлӧ сӧрастарыш дене сылнештареныт. Тидлан кӧра фото-влак эшеат чапле шочыныт. Ончен куанет! Мыйын шонымаште, национальный вургемым чийыше еҥ-влак шке калыкыштын чапыштым кӱшкӧ нӧлтат да нунын дене кугешнымыштым ончыктат, – радамлыш Н.Тяглова.
Кажне фотон – шке историйже
Ончерыште тыгак Кӱльмӱж кундемысе еҥ-влакын икмыняр фотоштом ужаш лиеш. Кажне фото шке историян. Мутлан, Ольга кован фотожо марий ӱдырамашын историйжым шымлаш тарата. Тудым Наталия «Лики и лица деревни Азиково» фотопроектым ыштымыж годым сниматлен. 2021 ийыште шочмо ялын 240 ияш лӱмгечыжым палемдаш шоненыт улмаш. Но элысе ситуаций пайремым кумдан эртараш чаракым ыштен. Садлан Наталия ялысе еҥ-влакым портрет гоч ончыкташ шонен. Тидлан сурт еда кажне еҥым сниматлен коштын. Ольга кова деке пурымыж годым тудым марий тувыраным ужын. Шоҥгыеҥ кажне кечын тыгай вургемым чия улмаш. Но фотолан тудо вес чапле тувыржым шондыкшо гыч луктын. Кажныжым кова шкеак тӱрлен. Тидыже фотографын кумылжым налын. Садлан ончерыште Ольга кован портретшылан вер лийын.
Наталиян пашаже-шамыч йырым-йырысе моторлыкым шижаш да ужаш кумылаҥдат. Автор калык вургем гоч айдемын сылне тӱжвал сынжым сайын почын мошта. Кажне фотон – шке ойыртемже, почеркше да историйже. Садлан кажне марий еҥлан тыгай ончерыш миен толманак.
Н.Тяглован фотожо-влак.