26 май гыч 26 июнь марте Марий Эл Республикыште наркотик ваштареш кучедалме да таза илыш-йӱлам чапландарыме месячник эрта. Тылзе жапыште регионыштына тӱрлӧ семинар, конкурс, флешмоб-влак эртаралтыт. Нуно еҥ-влаклан, поснак самырык-шамычлан, наркотикын шучкылыкшо нерген ушештарыше сынан, тазалыкым аралаш таратыше улыт.
Тидым кажне палышаш!
- Наркоманий – кызытсе обществыште ик эн пӱсӧ йодыш. Но эн шучкыжо – тиде чер ий еда самырыкештын толеш, пытартыш жапыште вуеш шудымо икшыве-влакат наркотик дене варнылыт.
- Йоча да подроско-шамыч тиде уда койышлан моткоч вашке тунемыт. Нуно мо лийын кертмым раш огыт умыло, удалан огыт ӱшане.
- Наркотикыште улшо компонент-влак самырык капкыллан, уш-акыллан, уло организмлан чот кугу да шукыж годым тӧрлаш лийдыме эҥгекым ыштат.
- Наркотик дене варнымылан кӧра подростко-влак чӱчкыдын шкеныштым шке пытарат (але пытараш тыршат), тыгак моло туткар лиеда.
16 ошкыл дене
Наркоманий да тиде чер деч аралалтме, тыгак эмлалтме шотышто калыклан психолого-педагогический да социальный полышым пуышо республикысе «Доверие» рӱдерын пашаеҥже-влак дене вашлийын мутланышна.
– Мемнан рӱдер йоча да подростко-влакым наркоманий але вес тӱрлӧ тунемалтше уда койыш (зависимость) деч утарыме, «илышыш пӧртылтымӧ» (реабилитаций) пашам шуктен шога. Наркотик але моло психотропный да психоактивный аяр-влакым тамлыше икшыве-влаклан «Независимость» программым ямдыленна. Кажне йоча дене палыме лийына, тудын тӱняужмашыжым, кумылжым шымлена, мом ышташ йӧратымыжым, шкенжым кузе аклымыжым, йолташ-шамыч дене да ешыште могай вашкыл улмым пален налына. Вара иже занятийым эртарена. Занятий чылаже – 16. Тушко пел ий коштман. Кажне вашлиймаш – уэш илаш тунеммаш у ошкыл, у кӱкшыт. Икшыве-влак шкем аклаш, чон кумылыштым умылаш, тӱрлӧ сымыстарыше «туткар» деч аралалташ, неле годым шкем кучаш, еҥ-влаклан шонымашыштым чоткыдын ойлаш да тулеч молымат тунемыт, – каласкалыш педагог-психолог Лилия Нуреева.
Намыс огыл
Таче рӱдерыште наркотик (але моло аяр) дене варныше вуеш шудымо 7 еҥ учётышто шога. Но тиде чотым ужын куанаш ок логал. Такшым республикыштына наркотик дене варныше-влак ятыр пачаш шукырак улыт.
– Ме республикысе тӱрлӧ кундемыш лектын коштына, калык дене вашлийына. Шукерте огыл Козьмодемьянск олаш мийышна. Тушто наркотик да арака дене варныше 5 йоча дене вашлийна. Тидыже чылт ушым колтышо цифр! Кӱчык жапыште тынар йоча толын. Эн изиже 11 ияш веле! Тудо кок гана наркотикым приниматлен ончен, кокымшо ганаже изиш колен огыл – медицине пашаеҥ-влак утарен шуктеныт…
Районлаште наркотик да арака шотышто проблеме моткоч кугу. Кажныж нерген жапыштыже пален налашат ок лий. Молан манаш гын ача-ава да лишыл еҥ-влак шыпак «шинчат», кӱлеш верыш огыт шижтаре, шке семын сеҥаш тыршат. Нуно еҥын ойлымо, мыскылыме деч вожылыт,намысыш пурена шонат. Но такшым лучо йочан тиде аярым икымше гана тамлымекыжак вожылмашке пураш да варажым пиалан лияш огыл мо? Вет шып лийме да чыла шке эрта манме дене икшыве наркотик чер деч утлен ок керт. Варажым тудо куш шуэш, кӧ пала? Тунам намыс ок лий, шонеда? – ойла Лилия Нурисламовна.
Вигак коеш
Наркотикым приниматлымым вик палаш лиеш: йылме тӱкнылеш, ончалтыш вашталтеш, ошкылмо вестӱрлемеш, аяргыше еҥ кушто да мо ышталтмым ок умыло. Тыгодым нимогай пуш уке (арака дене таҥастарымаште наркотик ок ӱпшӧ). Наркотикым приниматлыше еҥын я кенета кочмыжо шуэш, я мӧҥгешла, аппетит йӧршеш йомеш. Тыгак кече режим вашталтеш.
Шке икшывым ача-ава-влак сайын палышаш, вашталтышым вигак шижшаш улыт. Наркотик дене варнымым шижмеке, жапым шуйкалыде тергалташ кайыман.
Ида титакле!
Икшывын наркотиклан шӱмаҥмыжым шижында гын, ида титакле, ӱмбакыже кычкыркалыме, вурсымо ок кӱл. Тидын шотышто психолог-влак умылтарат:
– Йочалан ача-ава эҥертыш, полыш кидым шуялтыше ӱшанле еҥ лийшаш улыт, а тушман огыл. Наркотик шотышто веле огыл, илышыште лийше тӱрлӧ ситуаций нерген ойлена. Ача-ава йочалан изинек йолташ лийыт гын, ваш умылымаш эре лектеш, икшыве ӱшана, колыштеш. Йӧсӧ годым шочшыжа тендан деч полышым йодын кертеш манын палышаш. Лӱдшаш огыл. Сандене вурсымыда да титаклымыда деч ончыч шоналтыза: а кӧ деке да кушко тудо кайышаш? Изинек йочам полышым йодаш туныктыман. Паша опыт ончыкта: йоча-шамыч лишыл еҥыштлан чоныштым почаш моткоч лӱдыт. Такшым тыге лийшаш огыл. Йочалан ача-аван умылымышт изи кайыкигым аралыше кугу шулдыр дене иктак лийшаш.
Икшывым титаклаш ок лий. Чылажат еш гыч тӱҥалеш. Сандене «Доверие» рӱдерын специалистше-влак йоча дене веле огыл, ача-ава (але икшывым ончышо) еҥ-влак денат пашам ыштат, вашлийыт, мутланат, каҥашат. Тыге гына, ик вий дене веле нелылыкым сеҥаш лиеш.
Палет гын, от сеҥалт
Психолог-влак темлат: наркотик да тудлан кӧра лийше эҥгек нерген икшывылан ойлаш ӧрман огыл. Поснак йочан уда койыш шотышто тӱрлӧ йодышым пуэдымыж годым ида кораҥ, умылтарыза, мутланыза. Икшыве изинек тыгай аяр тазалыклан эҥгекым ышта, туткарыш шукта, илышым карга манын палышаш. Кеч наркотик, кеч арака, кеч тамак нерген ойлаш ида ӧр. Вет тушманым ончылгоч палет гын, тудлан от сеҥалт. Тыгодым йоча тыланда ӱшаныже манын, иктым шарныза: шкеже икшывыланда могай примерым пуэда? Койышда могай? Кузе иледа, мом ыштеда? Могай илыш-йӱлам кучеда?
Наркотик дене варнымым кум этаплан шелыт:
- Тамлен ончымо. Жапыштыже пален налаш да полшаш гын, тамлен гына ончышо 90% наре еҥым тиде койыш деч кораҥдаш лиеш.
- Тунемалтын. Зависимость манмет уло. Тыгай годым 50% наре еҥым эмлен керташ ӱшан уло.
- Наркоманий. Тиде – чер. Биологический, физиологический да психический вашталтыш-влак лиймылан кӧра айдемым уэш «таза» илышыш пӧртылташ моткоч неле, 3% наре еҥ эмлалт кертеш.
Ӱшан телефон: 8 800 2000 122. Тушко йоча-влак 8 шагат эр гыч 8 шагат кас марте кеч-могай йодыш дене оксам тӱлыде йыҥгыртен кертыт. Телефон дене опытан специалист-влак кутырат, колыштыт, мом ышташ кӱлмым рашемдат, темлат. Тыгак «Доверие» рӱдерыш йыҥгырташ лиеш: 8(8362) 21-10-40.