«Йолем лиеш гын, тӱнямат савырем ыле»

Никифоровмыт дек мийымем годым суртоза Валерий Денисович Марианна ӱдыржӧ дене коктын кӱварыш плиткым оптат ыле. «Ӱмаште пӧртым олмыкташ тӱҥалынна. Пӧртын тиде ужашыжым кермыч дене ешарен оптенна. Ачамлан плиткым кучылташ йӧнанжак огыл, садлан утларакшым мый оптем, тудо полышкала, тӧрла, каҥашым пуа», – мане ӱдыр.

Валерий Денисович кок йол деч посна ынде 12 ий наре ила. Туге гынат пӧръеҥым инвалид манаш йылме ок савырне: тудо таза капкылан южо пӧръеҥ дечат шуко пашам ышта: пӧрт леведышышкат кӱза, поҥгым, емыжым пога, шудым сола, кидпашам ышта.

32 ий марте

В.Никифоров Морко район Ердӱр ялыште ила. Тыштак шочын, ончыч тысе школышто, вара Кокласола ялысе, Октябрьский посёлкысо школлаште тунемын. 11-ше классым тунем пытарымеке, рвезе Октябрьский посёлкысо автотранспортный предприятийыш слесарьлан пашаш пурен. Тушто пашам ыштымыж годымак Йошкар-Олаште автошколышто шофёрлан тунем лектын. Вара рвезе армийыште служитлен, Томскышто стройбатыште порысшым шуктен. Мӧҥгӧ пӧртылмекыже, Полупроводник прибор-влак заводын Октябрьский посёлкысо филиалыштыже паяльщиклан пашам ышташ тӱҥалын. Тушто 12 ий наре тыршымеке, сокращенийыш логалын. Варажым Йошкар-Олаште ик фирмыште грузчиклан ик ий наре ыштен. А вара тазалыклан кӧра пашам кодашыже пернен. Тунам Валерий Денисович пелашан да кок икшыван 32 ияш самырык пӧръеҥ лийын.

23 операций

Тылеч вара операций почеш операций лийын.

– Полупроводник прибор-влак заводышто паяльщиклан тыршымем годым кислота дене пашам ыштенам, Йошкар-Олаштат грузчик улмем годым кислота, аяран вещества-влакым нумалынам. Садлан кӧра тазалык шотышто нелылык лектын. Йолыштем вӱргорно начар лийын, вӱр шот дене коштын огыл, – каласкала В.Никифоров. – Ончыч пурла йолышто вич парняге пӱчкын налыныт. Вара эркын-эркын «кӱшкырак» кӱзеныт… Икмыняр жап гыч шола йолышто сусыр почылтын, трофический йора диагнозым шынденыт. Тунам тиде чер нерген пешыже пален огытыл. Тыге кок йол деч посна кодынам.

1999 ий гыч 2009 ий марте пӧръеҥын йолешыже 23 операцийым ыштеныт.  В.Никифоровын икымше операцийже такшым индешымше классыште тунеммыж годымак лийын. Кок йолыштыжат шӧныштыжӧ киста кушкын. Тудым пӱчкын налыныт. Вара армийыште служитлымыж годым пурла кидшын кум парнявуйжо станокеш пӱчкылтын. Армийыште лиймыж годымак пӧшырым пӱчкын налыныт, икмыняр жап гыч сокыршоло пуалмылан (аппендицит) кӧра операций лийын.

Икымше протезым шке ыштен

Тыгай куштылго огыл корным эрташ логалын гынат, Валерий Денисович, пӱрымашлан ӧпкелен, шкенжым чаманен ок шинче. «20 наре операцийым эртымеке, пеҥгыде лияш тунемынам. Ны операций деч ончыч, ны вара утыжым ойгырен, тургыжланен омыл. Мыйын ситуацийыште ойгырен ситарашат ок лий ыле. Пӱчкыт, тугеже тыге ыштыман, тыге кӱлеш, шоненам, – манеш пӧръеҥ. – Эмлымвер деч вара мӧҥгӧ пӧртылмеке, яра киен омыл. Шарнем, икымше протезем шке ыштенам. Тунам эше пурла йолем пулвуй деч ӱлыкыла гына пӱчкыныт, протезым пуэн шуктен огытыл ыле. Кеҥеж, шудо пагыт. Олыкышто шудым солыман. Шкаланем пу дене «йолым» келыштаренам да, савам налын, олыкыш каенам. Тылеч вара эше 8 тӱрлӧ протезем лийын».

Кызыт Валерий Денисович электроприводан коляске дене кудалыштеш, тудым 2011 ийыште пуэныт. Коляске аккумулятор дене пашам ышта, зарядке ик кечылан сита, садлан аккумуляторым кажне йӱдлан зарядкыш шындыман.

Ыштыдыме паша уке        

Валерий Никифоров нимогай паша деч ок лӱд. Пашалан изинек тунемын. Ешыште шым йоча: кок эрге, вич ӱдыр – кушкыныт. Нылымше класс гычак рвезе колхоз бригаде дене пырля чоҥымо пашаш кошташ тӱҥалын. Пурам ыштымаште пырням шӱмлен, пужарен. Кушкын шумекыже, товарым ӱшанен кучыктеныт. Тыге тудо чоҥымо пашам сайынак пален налын.

Мӧҥгыштыжӧ пӧръеҥ чыла манме гаяк пашам шукта. Мийымем годымат, мончаш олтенам манын, тудо монча коҥгаш пум ешарен лекте. Кеҥежым пакчаште шкеак вӱдым шава, моторын пеледше вондер-влакым шындылеш, бензосава дене шудымат сола. Ял воктенысе чодыраш модылан миен толеш але поҥгым погаш кудалеш. Чодыра гыч тудлан выньыкашым конден пуат да мончаш пураш выньыкым пидеш. Пӧръеҥын изирак тракторжо уло. Тудын дене куралеш, шудым, чодыра гыч пум шупшыкта. Уда корнышто коляске дене кудалаш йӧнанжак огыл, садлан В.Никифоров луман, лавыран годым квадроцикл дене пайдалана.

«Кушто шогыман, тугай пашам гына ыштен ом керт, – манеш Валерий Денисович. – Молыжым чыла ыштем. Тений пӧрт леведышым вашталтенна. Шкеак кӱшкӧ кузенам. Лӱдмаш уке. «Йолем лиеш гын, мом гына ом ыште ыле, тӱнямат савырем ыле дыр» манын кажне кечын гаяк шонем. Но мӧҥгеш нимом от пӧртылтӧ. Тыге лийын, илыш умбакыже кая».

Пелаш, ача, коча…

В.Никифоровын йӧратыме ешыже – пелашыже, кок икшывыже, кок уныкаже. Нуно полшаш эре ямде улыт, умылат, поро шомак денат кумылым нӧлтат. «Тудо тыматле койыш-шоктышан. поро, пушкыдо кумылан. Слава изам ден когылянна – сай ача, – манеш Марианна ӱдыржӧ. – Кажне айдеме тыгай нелылыкым чытен да тидын дене илен огеш керт. Ачам гын шкенжым нимынярат ок чамане. «Тый тидым ыштен от керт, мый ыштем» манам гын, тудо «кертам» манеш да чыла шке ышта. Йол деч посна моткоч йӧсӧ, поснак ялыште. Ачам сурткӧргыштӧ шкаланже кӱлешан условийым ышта. Коляске дене кудал пураш лийже манын, лондем-влакым келыштара. Чоҥымо пашам чыла шукта. Мый, кок йолан, пӧрт леведышыш кӱзаш лӱдам, а тудо нимо деч ок лӱд».

Уныкаже-влак уналыкеш толмо годым кочаж дене модаш пеш йӧратат. Кочашт нуным шынден коштыкта, оҥай модыш-влак дене модыкта.

Кастене жап лийме годым Валерий Денисович телевизор ончылно яра ок шинчылт. Тудо машинке дене пижгомым урга. Телогрейкымат урген чия, шкаланже кузе кӱлеш, туге йолашым кӱчыкемден келыштара. Эше вӱдуа дене корзиҥка-влакым пидеш, изимат, кугумат, могай кӱлеш, тугайым.

Айдеме кунар нелылыкым чытен лектын кертеш, тудлан пӱрымаш лач тунарым колта, маныт. Валерий Денисовичлан шагал огыл чыташыже пернен гынат, тудо илышлан куаным, кӧргӧ вийым йомдарен огыл. Тиде айдеме – кидым волтен колтышо, илышлан ӧпкелыше таза капкылан еҥ-влаклан пример.