ойла тачысе унана, политик, вуйлатыше да шымлызе Евгений Кузьмин.
– Тений 10 октябрьыште Марий Эл Республикнам Вуйлатыше Тендам Правительстве Председательын икымше алмаштышыже должность гыч у верыш кусарыш. Ынде Те Юрий Викторовичын у кундем-влак дене кылым ыштыме шотышто советникше улыда. Могай пашам шуктеда? Марий Элын шефствыш налме областьышкыже чӱчкыдын коштыда мо?
– Тачысе илышыште, кызытсе татыште тыгай должность пеш кӱлешан. Мый республикын шефствышкыже налме Запорожский областьысе Куйбышевский районыш шуко гана миенам, ты кундемыште лектын шогышо йодыш-влакым кӧргӧ гычак палем, тусо вуйлатышевлак денат сайын палыме улам. Марий Элым Вуйлатыше Юрий Зайцев кызытсе илыш йодмашым сайын умылен шога, элна ончылно шогышо задачым раш пала. Садлан Юрий Викторовичын тиде решенийже, шонкаленвискален, саман йодмо почеш ышталтын.
Тӱҥ пашаже: тудо кундем дене эреак кылыште лияш, лекше йодыш-влакым иканаште решатлаш полшаш, совещанийлашке ушнаш да тулеч моло. Тусо администраций вуйлатыше Кирилл Белов дене кылым эре кучена. Мемнан республикысе Главан тусо представительже Денис Игнатович тушеч лекде пашам ышта, тудденат йӱдшӧкече кылыште улына. Ме шке команде дене кварталлан ик гана Куйбышевский районыш миенак толына. Тушто решатлышаш йодыш ятыр, ыштышаш паша шуко.
– Куйбышевский районым сайын палем, маныда. Икымше гана мийымекыда, мо эн ончыч шинчалан пернен. Кузе тушто калык ила?
– Кугу пуламырже ты кундемыште каен шоген огыл. Фронт тушеч кок меҥге тораштырак верланен ыле, кызыт 10-12 меҥге ӧрдыжкырак шӱкалме. Но чӱчкыдын лӱйкалат. Снаряд-влак пӧртлашке, трансформаторлашке, эмлымверлашке, военкоматлашке, моло верлашкат логалыт.
Икымше гана мийымеке, мылам тыге чучын: пуйто илыш тушто иктаж 20 ий ончыч чарнен шогалын. Чылажымат вет шкенан илыме вер дене таҥастарет. Шинчалан вигак шифер дене леведме пӧрт-влак пернат. А мемнан дене мотор профнастил дене леведме улыт, мотор пече-влак уремым сӧрастарат. Ала тушто пешыжак ышташ тыршен огытыл ала йорлырак улыт. Чыла пеле-пулерак.
– Кузе Тендам икымше гана вашлийыч?
– Икымше гана 2023 ий майыште Юрий Викторович дене пырля миенна. Тунам сар пуш чот шижалтеш ыле: уремлаште еҥ-влак огыт кой, улшыжат ӱмбакет ӧрмалгенрак ончат, огыт кутыро, урем мучко тӱрлӧ военный технике кудалыштеш. Администрацийыште автоматчик-влак оролат. Ты областьыш Мариуполь ола гоч кудалман. А туштыжо сар пытен гына шуктен, эше олам шотыш кондаш тӱҥалме огыл. Пуйто Кугу Отечественный сар годымсо Сталинград олаш логалме. Шок ыле, конешне.
– А кызыт илыш вестӱрлемын?
– Чот кугу вашталтыш шижалтеш. Кундем ила: машина-влак кудалыштыт, еҥ-влак уремыште шукын улыт, шке пашашт дене вашкат, кевыт-влак уэш пашам ыштат, школ-влак почылтыныт. Верысе калык жапше годым коден кайыме шочмо пӧртышкыжӧ пӧртылеш. Мыйын шижме почеш, ончычсо семын сырен, ӧрын ончышо еҥ кызыт шагалрак.
Тушто еҥ-влак тӱрлӧ улыт. 40 ийым эрталтышевлак чылан рушла кутырат, Россий деке мелын шогат, умылат молан тыге ышталтмым. А самырык тукым да школышто тунемше-влак изиш вестӱрлырак улыт, вет вуйышкышт 20 ий наре йӧршеш вестӱрлӧ информацийым оптеныт: Россий, руш калык нерген оккупант улыт да моло удамат шояклен ойленыт. Садлан иканаште нунын шонымашыштым вашталташ нелырак. Тидлан жап кӱлеш.
– 1921 ий сентябрьыште Кугыжаныш Думыш сайлымаш годым Те кум еҥ дене пырля «Единый Российын» партийный спискыж гыч кандидат ыльда. Ты партий сеҥа гын, Те Кугыжаныш Думын депутатше лийыда ыле. Но вучыдымын кундемыштына тудо вес партийлан сеҥалте. Ты уверым кузе вашлийда? Шкаланда тунам могай иктешлымашым ыштышда?
– Тыге лиймылан айдеме семын чонемлан изиш кӱчымӧ ыле. Но сайлыше-влаклан нимогай ӧпкелымаш, сырымаш лийын огытыл. Мӧҥгешла, кугу опытым погенам.
Тунам сайлымаш компаний годым Марий Эл мучко тынар шуко кудалыштме, вашлиймаш-влакым эртарыме. Калыкын лектын шогышо тынар йодышыжым пален налме. Варажым садак шуко йодышыжым решатлыме. Верысе администрацийла дене вашлийме годымат мый нуным мо тургыжланымым кӧргӧ гычак умыленам. Мемнан команде тунам команде деч посна пашам ыштыме гай чучеш. Шуко йоҥылышым колтымо.
Вара тиде опыт кӱлеш лие Юрий Викторович Зайцевым вуйлатышылан сайлыме годым. Чыла йоҥылышым тӧрлен, кучылтын пашам ыштымылан кӧра тунам Юрий Викторович республикыштына 82 процент йӱкым погыш да ончыко лекте. Кеч республикыш толын веле да тудым калык эше огешат пале ыле. Ту жапыште мый лач «Единый Россий» партийын верысе пӧлкажым вуйлатенам. Элнан тӱҥ партийже деке тунам ӱшан изиш йоммо гай ыле, чыла тидым уэш нӧлталаш кӱлын.
– Чоныштыда Те политик але шымлызе улыда?
– Шымлыме паша, научный подход, системный анализ политикыште пашам ышташ чот полшат. Тӱням умылымаш (кругозор) кушкеш. Ынде икмыняр ий МарГУ ден Волгатехыште профессор семын пашам ыштем, студентвлаклан «Основы российской государственности» предметым вӱдем. Нунылан умылтарем: Россий кугу да виян гына лийын кертеш. Студентвлак дене чӱчкыдын тӱрлӧ темылан ӱчашена, дискуссийым эртарена. Шкемын туныктышо ден шанче вуйлатышем-влаклан чын историк семын куштымашыштлан тауштем.
Адакшым мый Российысе военно-исторический обществын регионысо пӧлкажым 2018 ий гыч вуйлатем. Кугешнем, моло регионысо РВИО отделений коклаште ме ончыл радамыште улына. Чыла тиде вуйлатыме пашаштем сайынак полшен шога.
– Кугыжаныш Погынын депутатше улмыда годымат, кызытат Те Морко районлан мутым кучеда. Шукерте огыл шочмо Усурт ялышкыда чапле корным шарышт. Тиде ялыште кызыт Тендам кӧ вуча?
– Тыште авам Клавдия Николаевна Кузьмина кызыт шкетын ила. Тудо пенсий марте Шеҥше йочасадыште ыштен. Ачам Петр Ильич Кузьмин 2019 ийыште илыш гыч каен колтыш. Тудо агрономлан пашам ыштен. Мый ик эргышт гына улам, садлан авам деке кеч пайрем дене саламлаш миен толашак тыршена.
Мемнан ялыш корно ик ганат лийын огыл. Шыжым-шошым тушко пураш ок лий ыле. Тыге кок меҥге наре корным шарыме. Тидлан верысе калык Юрий Викторовичлан мланде марте вуйым сава.
– Шкенданат ик эрге гына. Тудо кушто пашам ышта?
– Йошкар-Оласе строительный техникумым тунем лекмеке, армийыште кок ий служитлыш. «Единый Россий» партийыште пашам ыштыш, кызыт ынде ужалыме пашашке куснен. Самырык-влакын вет чыла вере пашам ыштен ончымышт шуэш. Тудо мыйын гаяк коммуникабельный еҥ, кутыраш йӧратыше. Ойым йодеш, шкежат ой-каҥашым пелешта. Вашкылна сай. Эргым ешым поген, посна ила.
– Кузе шонеда: ӱдырамаш ден пӧръеҥ таче ик праван улыт мо?
– Мый пӧръеҥ шовинист улам. Ӱдырамаш чыла шотыштат ӱдырамаш лийшаш, шонем. Тудо пӧръеҥ пелен лийшаш, пелашын мутым колыштшаш, кӱлеш годым мунло ой-каҥашым пуэн моштышаш. Мыйын ешыштат, пашаштат тыгай. Тунам илышыште порядке, гармоний лийыт.
– Тау, Евгений Петрович, пашада ушныжо. Шушаш У ий дене!
Еш альбом гыч налме фото-влак.