Имнискарис, черемис, марий …

Йошкар-Оласе Эшкинин уремыште верланыше  историй да археологий тоштерыште марий калыкын эртыме корныжым ончыктышо «Этноархеология: от Imniscaris до Мари» лӱман экспозицийым ямдылыме. Пел курым наре шымлыме пашан лектышыжым историй залыште чумырымо.

Экспозицийым ыштымаште директорын шымлыме паша шотышто алмаштышыже, историй науко кандидат Диана Юрьевна Ефремован надырже кугу.

Д.Ефремова 1994 ийыште МарГУ-што историклан тунем лектын да аспирантурыш тунемаш пурен. «Кокла курымла эпохысо марий-влакын культовый памятникше-влак» теме дене диссертацийым возаш тӱҥалын. Тӱрлӧ амаллан кӧра шанче пашажым арален кертын огыл. Туге гынат, жап эртымеке, тиде теме деке уэш пӧртылын. 2014 ий марте В.М.Васильев лӱмеш МарНИИЯЛИ-н археологий пӧлкаштыже кугурак научный пашаеҥлан ыштен. Тоштерыш толмекыже, эн ондак этнографий пӧлкаште тыршен. 2015 ийыште археологий пӧлкам почмо, тушто вуйлатыше лийын. 2017 ийыште  тоштер вуйлатышын шымлыме паша шотышто алмаштышыжлан шогалын.

Диана Юрьевна археологийлан 1999 ийыште шӱмаҥын. Лач тунам тудо экспедицийлаш лектын кошташ тӱҥалын да этноархеологий направлений дене пашам ыштен. Тидым ме научный журналлаште лекше статьяже-влакыштат ужын кертына.

Диана Юрьевна, Те ятыр экспедицийыште лийында. Ала иктажше поснак шарнымашеш кодын?

– Кажне экспедиций книган у ужашыжым возымо гай. Но книгаште умбакыже мом возаш кӱлмым палет гын, тыште ончылнет мо вуча, от шинче. Ме рентген семын мландым ужын огына керт. Сандене экспедицийысе кажне памятник  – тиде у шымлымаш, у данный. Нуно шонымынам але пеҥгыдемдат, але мӧҥгешла,  шӧрат.

Археологий – шке дене пашам ышташ туныктышо науко. Вет ончылгоч нимом шонен лукташ ок лий. Тыште чылажат вучыдымын савырнен кертеш. Теорийым пеҥгыдемден от керт гын, шич да шоналте. Ала-кушто йоҥылыш лийынат, у факт-влакым эше ик гана сайын радамле.

Марий археологий экспедицийыште пашам ыштымем пиалан жаплан шотлем. Тушто шымлызе семын вияҥынам. Тудо жапыште экспедицийым Валерий Валентинович Никитин вуйлатен. Мый археологийын метрже-влак дене пашам ыштенам. Нунын кокла гыч Татьяна Багишевна Никитина, Борис Степанович Соловьев, Сергей Владимирович Большов, Алексей Викторович Михеев да молат.

Марий Эл деч ӧрдыжысӧ кундемлаште лийында?

– Вес кундемлаш аспирантурышто тунеммем годым гына миенам. Марий археологий экспедицийын пашаже утларакшым марий калыкым шымлымаш дене кылдалтын. Ӧрдыж велыш коштынна гынат, марий этнос дене кылдалтше памятниклашке гына. Угарман кундем Воскресенск ола воктенысе IX-XI курымласе шӱгарлам шуко жап кӱнченна. Моткоч оҥай шымлымаш лекте. Тушто марий-влак деч посна меря-влакымат тойымо улмаш. А тидыже ончыкта: кок тӱжем ий коклаште эрвел славян-влакын шыгыремдымыштлан кӧра меря-влак  марий-влак деке лишкырак толыныт. Марий-влак шке шӱгарлаштышт тояш пуэныт гын, тугеже тиде кок калык родо семын келшен илен.

Тойымо верлам кӱнчаш лӱдмашан огыл?

– Уке. Кӱнчаш тӱҥалме деч ончыч кугезына-влак деч проститлаш йодына. Нунын нерген ынышт мондо манын, тиде пашам ышташ кӱлмӧ нерген ойлена. Ме вет ожнысо арвер-влакым гына огыл, тыгак марий-влакын тӱжвал тӱс ойыртемыштым, могай жапыште могай пашам ыштымыштым да шуко молымат ончыктена.

Умбакыже газетнан 5 ноябрьыште лекше номерыштыже лудса.