Илыш эҥерет – толкынан йогынет…

Мемнан кугурак йолташна, журналист Гельсий Зайниевич Зайниев кодшо ийын 29 октябрьыште 80 ийым темен. Но документ почеш, варарак, 1940 ий 8 январьыште, «шочын». Ме тудым илыш курыкын тыгай кӱкшытышкыжӧ кӱзен шумо дене алал кумылын саламлена, кужу ӱмырым, тазалыкым тыланена. Йодмына почеш шке илышыже да пашаж нерген тыге каласкалыш:

Йоча да самырык пагыт

Шочынам Башкирийыште, Мишкан районысо Кучывай ялыште. Ачам ден авам тыглай колхозник ыльыч. Индеш йочашт шочын, кокытшо изи годымак колен. Мый визымше лийынам. Почешем кум эрге да ик ӱдыр шочыныт.

Йоча жапем сар да тулеч варасе ийла дене лачеш толын. Тунам илыш неле лийын. Ачам фронт гыч сусырген толын, пашам ыштен, сандене ме тулык еш-влак дене таҥастарымаште сайынрак иленна. Мыйын таҥаш ятыр йоча кочкаш да чияш укелан кӧра тунеммым – жаплан але йӧршынлан – чарнен.

Нигунам йодын омыл гынат, ачам мылам, шым ияш йочалан, Бирск ола гыч изи гармоньым налын кондыш. Эн кугу эргыжым музиканчым ышташ шонен чай (шкеже шоктен моштен огыл). Изи гынат, гармонь пеш сай йӱкан ыле, сандене ачамын ик палымыже тӱрлӧ еш пайремлаште шокташ изи музиканемым йодын наҥгая ыле. А мыйын пылышым маска тошкалын улмаш – чаплын шокташ тунем шым шу. Такше южгунам еҥ-влакым ялысе тӱрлӧ сем почеш мурыктенам.

Тунемынам шкенан ялысе тӱҥалтыш, Тымбай шымияш да Чорай кыдалаш школлаште.

Шочмо ял

Изиэм годым ялна 140 суртан ыле, 700 еҥ илен. Але кажне ешыште – кокла шот дене вич еҥ. Колхоз илыш улаҥме семын ялыштына ятыр у сурт ешаралте. Изи эҥер сер мучко шуйналтше кужу уремын вес велныже ик могыран у урем шочо. Но СССР пытыме деч вара ялыштына сӱрет уда могырыш вашталтын. Амалже раш, моло верласе гаяк: колхоз шукертак шаланен, паша уке, самырык-влак чылан гаяк ӧрдыжкӧ каят, яра шинчыше сурт ешаралтеш, йоча йӱк-йӱан шуэн йоҥга.

Медицине, армий, институт…

Икымше профессием – фельдшер. Медицине корныш ялт вучыдымын шогалынам. Туге гынат тидлан кок амал лийын. Иктыже тыгай: ялна воктенак, ожнысо поянын илемыштыже, участковый больнице верланен ыле. Эмлызе-влакын моткоч кӱлешан пашаштым изинекак ужын-пален илалтын. Вес амалат полшен: 10-шо классым пытарыме ийын ачам пӧртым ышташ пиже, мый, ныл эрге кокла гыч эн кугужо, тудлан полышкалыде кертын омыл. Тачат шинчамлан коеш: кызыт гына нӧлтен шындыме – окнадыме, омсадыме да кӱвардыме – пӧртыштӧ экзаменлан ямдылалт шинчем, а кудывечыште паша шолеш: пужарат, локшинчыт, руэштыт…

Икманаш, южо госэкзаменым уданрак кученам, сандене ик вузышкат каяш тоштын омыл. Жап арам ынже йом манын, 25 уштыш торасе Бирскыш кайышым да кок ий гыч «медбратлан» тунем лектым.

Фельдшер улмем армийыште поснак полшен: строй дене мурен да полигонышто лӱйкален коштын омыл, а полковой медпунктышто пашам ыштенам. Туштыжо кум врач лийын. «Дембель» лишемме семын ончыкылык нерген шонаш тӱҥалынам. Тыгат, тугат вискалымек, шкаланем каласышым: Марий пединститутыш каяш кӱлеш. Паленам: тусо студент-влак кокла гыч шуко литератор да журналист лектыныт. Адакше Йошкар-Олаште ӱдыр таҥем вучен. Лу классым тудын дене пырля тунем пытаренна.

Медик улмем студент жапыштат кӱлеш лие. Ачам-авам мыйым ик гана туныктен луктыныт, сандене армий деч вара нунын деч полышым йодаш йӧнан огыл ыле. Тыге икымше ийынак Республиканский больницыш пел ставкылан пашаш пурышым. Кумшо курсышто теле сессий деч вара ленинский стипендийым пуаш тӱҥальычат, эмлымвер гыч кайышым.

ЕШ

Икмыняр мут – ешем нерген. Галина пелашем дене (жал, тудо ош тӱням коден каен) эргым да ӱдырым ончен куштенна. Игорь Уральский университетым тунем пытарен, Инна – МарГУ-м. Кажныжын кок икшывыже уло. Кокытшо вуз деч вара пашам ышта, коктынжо кызыт университетлаште тунемыт.

Селькор

Журналист корныш шогалмаште шкенан районысо «Коммун корно» газет «титакан». Тушто серымым лудынам да вараже шкеат возкалаш тӱҥалынам. Николай Арбанын «Кеҥеж йӱд» комедийжым ял клубышто шындымына нерген увер тиде газетеш лекше икымше заметкем лийын. Редакций гыч колтымо гонорар кӱшеш Йошкар-Ола гыч марла книга-влакым наледенам.

1954 ийыште «Ончыко» журнал лекташ тӱҥале. Тудын кажне номерыштыже чылажымат, эсогыл курыкмарла печатлымым, лудынам. Тунам коклан калыкмуро-влакым печатлат ыле. Мыят поген-серен колтышым, но ышт печатле. Луымшо классыште улмем годым «Литературная Башкирия» альманахыште Василий Перчаткинын «Журналисты» повестьым пеш йӧратен лудым, да тиде жап гыч ты паша нерген шонымаш вуйышкем келгынак пурен шинче.

Газет, журнал, книга…

Службо деч вара Марий пединститутым тунем пытарышым, да 1967 ий июльышто мыйым «Марий коммуна» газетыш корреспондентлан нальыч. Тушто 24 ий наре пашам ыштенам, тышеч 12 ий – ответственный секретарьлан.

Газетыште улмем годым тӱҥалтыш кум книгам да Ким Васин дене пырля «Писатели Марийской АССР» справочникым луктынам. 1991-2005 ийлаште «Кече» ден «Ончыко» журнал редакцийлаште пашам ыштенам.

1991 ий кеҥежым «Кугарням» лукташ тӱҥалмек, тӱҥ редактор Александр Абдуловын йодмыж почеш кажне номерлан обзорым ямдыленам, мо сайже-удаже улмым ончыктенам. 1993-2004 ийлаште тыште обозреватель (пел ставке) лийынам.

2011 ий тӱҥалтыште мыйым адакат «Кугарняшке» ӱжыч. Тугодсек тысе самырык да пешыжак самырык огыл журналист-влак пелен «шогылтам». Пашам (йоҥылышым тӧрлымем, туныктен ойлымем) нунылан кӱлеш але уке – тидын нерген шкештак веле каласен кертыт.

Ме вузыштат, редакцийыштат классикна-влакын кучылтмо йылме дене возаш тунемынна, а кызыт МарГУ-што ӱдыр-рвезе-влакым ала-могай «яндар», чынжым гын куштыраҥдыме, пужгалыме йылме дене сераш туныктат. «Кугарняште» 20 ий наре пашам ыштымем гыч палем: ятыр выпускник шот дене возен ок мошто, да нуным туныкташ пеш неле.

Такше исключений манмат уло. Южышт туштак тунемыныт, тугаяк самырык улыт, но чын возен моштат. Раш: нуно ойырен налме пашалан чот тыршен, кӱлеш семын тунемыныт да тунемыт.

Шке нергенем ойлаш гын, «Марий коммунын» редакторжо Петр Григорьевич Корнилов деч шукылан тунемынам. Тудо лач вуйлатыше огыл, возышо редактор ыле. 1993-2005 ийлаште «Ончыко» журналыште Анатолий Тимиркаевын вуйлатымыж почеш пашам ыштыме пагыт волгыдо шарнымашым коден. А «Кугарня» газет 1998-2000 ийлаште А.Бик, Ш.Булат, Я.Ялкайн, С.Ибатов-Эман, Эсай Чапай, Д.Исламов, А.Эрыкан нерген кугу очеркем-влакым номер гыч номерыш савыкташ йӧным ыштен.

Кызытат возен шогем, да марла изданийлашке веле огыл. Лӱмемым Башкир энциклопедийыш, «Марийская биографическая энциклопедия» книгашке, «Журналисты России. ХХ-ХХI» справочно-энциклопедический изданийыш пуртеныт.