Ме мален веле кынелына, а нуно пашаштымат пытарен шуктат. Ушкалым лӱштат, машина дене шӧрым колтат, вара вольыкым олыкыш луктын, вӱтам эрыктат… Тыге кажне кечын, каныш да пайрем-влак деч посна…
Эше шукерте огыл гына, элыштына колхоз-влакын тӱзланыме жапыште, дояркын пашажым кӱкшын акленыт. Самырык ӱдыр-влак, школым тунем пытарен, кугу олашке каяш вашкен огытыл, авашт семынак ялешак кодыныт, фермыште пашам ыштеныт.
Мыят Волжский район «Ӱжара» колхозын ушкал вӱташкыже ик кечылан дояркылан пашам ыштен ончышым.
Ныл шагат эрдене помыжалтын, шӱргем мушкымат, Нурмучаш Шайра гыч Учимсола ялыш машина дене кудальым. Миен шумекем, фермыште паша шолеш ыле. Ӧрынрак пурен шогалын, «мый «Кугарня» газет редакций гыч улам, ик кечылан пашаш тольым» маньым. Мыйым доярке Вера Леонидовна Андреева деке наҥгайышт. Тудыжо лач ушкал водарым мушкеш ыле. Ӱдырамаш мыйым порын вашлие, шыргыжале да ӱмбал вургем ден шовычым шуялтыш. Тыге вич шагат эрдене паша кечем тӱҥале…
ИКЫМШЕ ТЕРГЫМАШ
Лӱшташ тӱҥалме деч ончыч ушкал водарым сайын мушман, вет йӱдвошт нуно лавырген шуктат. Ведра ден ластыкым налын, мый Вера Леонидовна почеш ошкыльым. Вот тыште мыланем икымше тергымаш логале. Шке ушкалнан водаржым ме ӧрдыж гыч мушкына гын, тушто ушкал почым нӧлталын, шеҥгечын мушман улмаш. Мый лӱдын-лӱдынак почым кучышымат, нӧлталнем гына ыле, ушкал палыдыме кидым шижынат, верыштыже тошкышташ тӱҥале. Мылам чакнаш логале. Ынде кузе мушкаш тӱҥалам манын, икмыняр секунд шонен шогымеке, уэш ушкал деке мийышым. Тыге лӱдын-лӱдынак икмыняр ушкалын водаржым мушкым. А вара Вера Леонидовна кидышкем аппаратым кучыктышат, «Лӱштеда мо?» йодо.
Такше мый лӱшташак толынам, тугеже тӧчен ончыман манын вашештышым. Шукерте огыл ачам ден авам ушкалым лӱштымӧ аппаратым мӧҥгылан налыныт, сандене тудын дене кузе пайдаланымым мый ужынам. Но палыдыме ушкал деке миен, аппаратым шке кид дене кажне чызышкыже чиктыман, тиде пашам ыштен кертам манын шым ӱшане. Южым оҥ тич налын, лап шинчын, аппаратым чикташ тӱҥальым. Вера Леонидовна воктенемак шоген, мо кузежым умылтарен. Тыге ик ушкал почеш весе, кумшо, нылымше… Эркын-эркын паша каяш тӱҥале. Чыла сайын, икшырымын эртен манын каласен ом керт. Аппаратым шуко жап чиктен кертдымылан кӧра воктенысе аппарат-влак камвозыч. Вера Леонидовна мыйым ыш вурсо, молан тыге лиймым ласкан умылтарыш. Аппарат-влакым мушкын, уэш чикташ тӱҥална. Тыгодым кутыркален-кутыркаленак, вашла палыме лийна. Самырык ӱдырамаш шкеж нерген каласкалаш тӱҥале.
ПАШАЧЕ ЕШ
«Шочынам мый Кокласола ялыште. Школым пытарымеке, Йошкар-Оласе технологический колледжыште бухгалтерлан тунемынам. Олаште кодмем шуын огыл, сандене ялыш пӧртылынам, колхозыш пашаш пуренам. Иктым-весым ыштенам, вара дояркылан шогальым. Ынде иктаж латвич ий тыште тыршем. Кок йочам уло. Кугуракше, Дима, 15 ияш, Илюша – шым ияш, тений икымше классыш кая. Мый изинек фермыш авамлан полшаш куржталынам, тыштак кушкынам, манаш лиеш. Тиде паша мылам палыме. Адакшым кӧ тышке толеш? Самырык-влак ялыште моткоч шагалын улыт. Улыт гынат, неле пашам ынешт ыште», — вашештыш ӱдырамаш.
Вера Леонидовнан Геннадий пелашыжат тиде фермыштак слесарьлан пашам ышта. Вате-марий эрдене-эрак пашаш пырля лектын каят, пырляк мӧҥгеш пӧртылыт. Фермыште Геннадий Васильевич пелашыжлан полышкала, пашажым куштылемда. Каласен кодыман, Вера Леонидовна 60 ушкалым шкетын лӱшта, шӧрым машина дене налаш толшо-влаклан колта, вӱташте арулыкым куча, аппарат да тӱрлӧ вес ӱзгар-влакым шкеак мушкеш.
Тыге мутланен, ушкал-влакым вашке лӱштен пытарышна. Шым шагатлан Татарстан кундем гыч шӧрым налаш машина толын шуо. Ястарыме годым шофёр дене палыме лийна, мутланышна. «Шӧрым ме Татарстанысе «Верхний Услон» агрофирмыш наҥгаена. Тушто шӧр завод уло. Ямде продукций Россий мучко кая», – каласыш шофёр Александр.
Лӱштымӧ аппарат-влакым мушмо годым мый «Пашаш мынярлан тарванеда?» манын Андреевмыт деч йодым. «Нылытлан кынелына. Мушкылтына, чайым подылына да лектына веле. Вич шагатлан лӱшташ тӱҥалына», — вашештышт нуно.
– «Тугеже кечывалым маледа?» манын йодым. Вера Леонидовна шыргыжал вашештыш: «Мӧҥгыштӧ паша шуко: пакча, вольык. Теве шудо тургым тӱҥалеш. Йӱран кече годым гына южгунам каналташ возам, но тыгай годым омо ок тол. Малаш вет йӱд пуалтеш, сандене ме йӱдым канена».
Ушкал-влакым кӱтӱш луктын колтымеке, вӱтам эрыкташ пижна. Ӱштырвоштырым кидыш налын, чыла ӱштын шындышна да кас марте кажныже шке сомыл дене кайышна: Андреевмыт – мӧҥгышт, а мый йыр улшо ял-влакым шымлаш кудальым.
КАС ЛӰШТЫШ
Фермыш уэш кечывал деч вара кум шагат эрталтымек пӧртыльым, пеленем Артемий эргымым кондышым. Вет тудланат моткоч оҥай, кевытыште налме шӧр-торык кушеч лектеш? Миен пурымекына, мыланна куан уверым каласышт: кечывал жапыште презе шочо. Лӱмын ыштыме изи четлыкыште изи ночко презым ужын, эргым шуко жап тудым тӱслен ончен шоген.
Кӱтӱ гыч ушкал пурымо деч ончыч фермыште нунылан силосым ямдыленыт ыле. Вольык шогалмек, ме пилашӱк шартышым тачке дене коштыктен, кажне ушкаллан кышкышна. Вич шагат марте жап вашке эртен кайыш. Ушкалым лӱшташ жап шуын. Вера Леонидовна дене коктын пашалан пижна. Тудо водарым мушкын, мый почешыже аппаратым шындылынам. Эрдене кажне гана «Тидын шӧржӧ пытыш мо?» манын йодынам гын, кастене шкеак ончалын, аппаратым вес ушкаллан кусаркаленам. Лӱдмемат йӧршеш йомо. Тыге пашана вашкерак каяш тӱҥале. Лӱштышаш икмыняр ушкал кодмеке, Вера пелашыж дене тудо кечын лийше ушкалым лӱшташ кайышт. «Тугеже мылам ӱшанат» манын шоналтышымат, чонемлан моткоч сайын чучо. Ушкал-влакат мыйым ончалын, «Йӧра, лӱштӧ» маншыла ласкан шогышт. Тыге икте кодде ушкалым лӱштен пытарымеке, аппарат-влакым поген, мушкаш наҥгаен кодышым. Тиде жапыште Вера Леонидовна изи презым чызаш дене пукша ыле. Тыгайым ончен, кумыл тодылалте.
КӰТӰЧӦ
Ӱштервоштырым кидыш кучен, кӱварым эрыкташ тӱҥальым. Вӱташте арулыкым кучаш эр-кас кӱтӱчат полша. Ик мут почеш весе, Валерий дене палыме лийна. «Лӱмем Валерий Александрович Алексеев. Шочынам мый Пӱнчысола воктенысе Сушинск лесоучасткыште. Кызыт Сотнур селаште илем. Тышке мый кеҥеж жаплан пашаш толынам. Шым шагат эр гыч кум шагатат пеле марте кӱтӱм кӱтем, йӱдым вӱтам оролем. Тыштак илем, мӧҥгыш мончаште мушкылташ гына миен толам», – мане В.Алексеев.
Вара Валерий Александрович малыме пӧлемжым ончыктыш. Тушто илаш чыла йӧн уло: диван, койко, телевизор, ӱстембал, кочкаш шолташ плитке.
«ЭШЕ ТОЛЗА»
Пашам ыштыме годым тӱрлым мутланен, жап вашке эртен кайыш. Шым шагат кастене мӧҥгӧ каяш тарванышым. Тусо пашаеҥ-влак «эше толза» манын шыргыжал ончен кодыч.
Чыным ойлаш гын, тиде кечын мый моткоч ноенам. Вет тыгай пашам тымарте ик ганат ыштен омыл. Йошкар-Олаш кудалме жапыште ушем дене мый уэш-пачаш фермыш пӧртылынам. Андреевмыт нерген шуко шонкаленам. Пашаче еш мыйым моткоч ӧрыктарыш. Вера ден Геннадий моткоч тыматле, чытыше, арулыкым йӧратыше улыт. Ик кече жапыште мый нунын деч ик осал шомакымат ыжым кол, нуно эсогыл вольык ӱмбакат йӱкым кугемден огытыл. Мыйын ушкал йыр тышке-тушко пӧрдын шогылтмымат ончен, порын шыргыжалын, каҥашым пуэныт, тыгодым ик ганат «Айда мый шке ыштем» манын огытыл.
Мӧҥгӧ миен шуын малаш вочмеке, шинча ончылно эше ятыр жап ушкал-влак койыч: аппаратым кучен, икте-почеш весым, 60 вуй ушкалым лӱштем…