6 октябрь – марий сылнымутлан негызым пыштыше лӱмлӧ писатель Сергей Григорьевич Чавайнын шочмо кечыже. Сандене тений Марий Эл Республикысе писатель-влак ушемын кок ийлан ик гана эртарыме «Сылнымут шыже-2021» черетан семинарже шкешотан ям дене эртыш. Тылеч посна семинар тений лӱмгечыжым пайремлыш – 45-ше гана эртаралте.
Тыште молгунамсе семынак самырык возышо ӱдыр-рвезе-влак марий да руш сылнымутым чапландарыше лӱмлӧ поэт, писатель, драматург-влак дене вашлийыныт. Нуно тӱрлӧ йылме (рушла да марла) да жанр шот дене икмыняр тӱшкалан шелалтыныт да посна секцийлаште пашам ыштеныт. Сылнымут мастар-влак самырык возышо-шамычын пашаштым лончыленыт, тушто улшо ситыдымаш-влакым тӧрлаш полшышо темлымашым ойленыт, эн сай пашам да тале авторым палемденыт.
Самырык возышо-влакын сылнымут пашашт республикыште лектын шогышо газет ден журналлаште, алманахлаште савыкталтыт.
Марий кугыжаныш университетын туныктышыжо, педагогике шанче кандидат, доцент В.Т.Михайлов.
– Арам огыл те таче, Сергей Чавайнын шочмо кечынже, погыненда. Те Чавайнын ыштен кодымо пашажым аклен, ыштен шуктыдымо сомылжым шотыш налын, сылнымут садывечыште умбакыже кыртмен пашам ышташ тӱҥалыда манын ӱшанен кодына. Сылнымут мастар – тиде сылне мутын мастарже. Те шочмо йылмыдан чинчыжым пырчын-пырчын поген, лудшо деке намиен шуктеда. Классикна-влак деч тунемын, тачысе автор-шамыч деч мастарлыкым налын, сай саскам шочыктыза.
«Марий сылнымут» секцийыште ончымо икмыняр авторын сылнымутыштым лудаш темлена.
Марла!
Мый ошкыл колтынем марла.
Марла! Колат? Марла!
Марла лач воштыл колтынем,
Яндар йӱкем ден ойлынем.
Да уло илыш ӱмырем
Марий улмемымак шижнем.
Лиям кеч ялыште, олаште,
Я тӱрло калык-влак коклаште.
Кеч шкет шинчем гынат окнаште,
Шинчаончалтышым шарнен,
Марла мый тудым шонынем.
Мый чоным почын йӱлынем – марла.
Марла пашам вораҥдынем,
Йолташ дек корнышко лекнем.
Вашлийын поро кумыл ден,
Марий шомак ден саламлен,
Марла мый ошкыл колтынем!
Вика Матвеева, Морко район
***
Каваште у шӱдыр йӱла лач тылат.
Чурий чевергалше, а шкеже шылат.
Шинча тул куатым мый ужын коштам,
Да тыйым ӧндалын, келшашак тоштам.
Молан, сылне ӱдыр, улат тый шкетак?
Молан воктенетше огеш кой еҥжат?
Тый мыйым ончалын, луктатак шӱмем.
Шемалге шинчат ден кончет омешем.
Мардеж ваштарешыс куржаш тый декет,
Шыма ошкылмет наҥгая почешет.
Чатка ӱппунемым пыштен вачышкет,
Лектат кужу корнышко угыч тый шкет.
Нимо дечын шерге мылам шыргыжмет.
Вучет вашлиймашым, шукта чай ужмет…
Ончем кораҥдеак мый тыйын шинчаш.
Вашкем чот ӧндалын, куаным лончаш.
Ирина Петрова, Морко район.
Мый – кугезын пырче вӱржӧ!
Улам кугезын пырче вӱржӧ,
Шемер марийын сылне йӱкшӧ!
Чоткар, Онарын тукым вийже,
Улам марийын чын марийже!
Пӱртӱс-ава пуэн вий-алым,
Ӱнарым, корка тич пиалым,
Мер юмылан илаш кумалын,
Ожсо мутым пелешталын.
Кугезын отыжо пеш ямле,
Поян да ягымле, куанле…
Да тошто мут дене кумалын,
Тышан мый илыш вийым нальым.
Дмитрий Веденкин, Шернур район.
Серыш
Адак тылат серем, пагалымем,
Пеш йӧсӧ тый дечет посна улмаш.
Мый тыйым уло чон ден йӧратем,
Но ок кӱл тыланет йӧратымаш!
Ом керт ик татланат тетла монден,
Шонем, да шыпак кумылем йога…
Молан чонемже тыйым ойырен,
Каяш ыле висвисым вел погаш…
Ойлаш ом тошт тӱнялан шижмашем,
Арам дыр лӱдмӧ шӱлыш авалтен.
Шуэш ты жап, мый тидым каласем,
А кызытеш возем лач тыланет.
Лудат иктаж-кунам тый чон мутем,
Да умылет, кузе чот йӧратем.
А кызыт лач «Чеверын!» ойлынем,
Ала эше мый тыланет серем…
Кристина Быкова, Кужэҥер район.
Суапле вер
(Раисия Даниловам шарнен)
Чоткар илемыш угычын пурем,
Шарналын Раям, шӱм-чонем пыртка.
Уке, пустаҥын огылыс урем,
Тынаре калык корным такырта…
Укелан тудын йӧсӧ ӱшанаш,
«Илаш кӱлеш!» шомакше шарналтеш.
Йоҥгалтше муро ӱжыныс шонаш:
«Осал ден сайже кушто варналтеш?»
Молан шиждеак кӱрльӧ ӱмырет?
Ала тынаре кечыже улмаш…
Ярнале мо аралыше суксет?
Ала тыгае илыш-пӱрымаш…
Тӱжем кидсовыш Раям ужатен,
Вӱдйогын шӱргым кажныным нӧртен.
Муретше сылнын южышто йоҥген,
Тынаре кочым чонышко пуртен…
Чоткарын мланде тыйым курымеш
Погалын пыштыш шкенжын помышеш.
Лӱмет илалже манын ӱмыреш,
Суапле верым калыкше почеш.
Театр, сцене, у мемориал…
Йолгорным тышке огытак мондал.
Шарналтыш кӱжӧ вийымак пуа,
Шинчаже Раян чоным поремда.
Ольга Эльтемерова, Советский район
Марий йылме
Марий йылме, шочмо йылме,
Эн йӧратыме улат!
Керек-куш умбак каем гын,
Шӱмыштем эре лият.
Уло шӱм-чон дене тыйым,
Ӱмыр мучко пагалем.
Кугешнем марий улмем ден!
Да марла мый мутланем.
Марий йылме, тыяк веле
Мылам лишыл чот улат.
Марий мландын тале калык,
Поян йылме ден ойлат.
Марий мланде, тый тӱзлане,
Калыкет ден кугешнен.
Шочмо йылме, пелед тые
Курымешлан чапланен!
Виктория Александрова, Морко район
Шочмо йылме
Шочынам Марий Элнаште,
Мутланем эре марла.
Ом вашталте шкемын йылмым,
Шӱм-чонем тыге кӱшта.
Шочмо йылмына чатка,
Тудым ме йӧратена.
Пагален тунемына,
Шӧрынлажым шымлена.
Пӱрымаш колта вес элыш
Тунемаш, пашам ышташ.
Но шӱм ярым огеш мондо:
Шочмо йылме – чон памаш.
Шуко калык-влак коклаште
Муралтен колтем марла.
Тек йоҥгалтше марий йылме,
Тӱнянам волгалтара.
Стелла Кузнецова. Морко район
Сеҥымашлан – 76
Шучко сарым, неле жапым
Кӧ чыта гын шӱрдылде?
Коден кочо, сусыр палым.
Тудым ок мондал нигӧ.
Мый шым шоч тунам тӱняшке,
Эртен омыл сӧл тул гоч,
Но ковамын ужмо ойго
Солна пылышемлан вошт.
Сар тӱҥалме жаплан тудо
Коло ийыш вел вончен.
Шочмо-кушмо мланде верчын
Ковамат чотак шоген.
Норгӧ ӱдыр йӱдшӧ-кече
Тыныс илыш верч тыршен.
Кече лекме денак тудо
Пасу пашаш чолган вашкен.
Шоген огыл ковай ӧрын,
Шкеак тракторым вӱден,
Аҥам куралын, лӱштен ушкалым,
Эн неле пашам шуктен.
Эртен тидлан шуко пагыт,
Ковамат уке пелен.
Каласалме шӧртньӧ мутшым
Аралем мый чоныштем.
Сеҥымашлан – 76 ий.
Тиде пеш кугу пайрем.
Тӱнямбалне лийже тыныс
Тудым ковамат конден.
Анастасия Михайлова, Морко район
Пычкемыште
Пич пычкемыш тӱням шып ӧндале,
Лай мардеж вожылдеак пуале.
Чолга шӱдыр шинчажым пӱяле.
Ах, тый, йӱд, лай чонем ит ондале.
А тулмеҥге шога ял покшелне,
Волгалтеш угыч корно еҥлан.
Омыжгайык, ит сыре, лыплане,
Ты кастен лий оза чонемлан!
Шонымаш теве икте, я весе,
Тылзе кӱшыч шыпак эскера.
Пуйто тудо чыла палынеже,
Мо верч таче шӱмемже йӱла…
Анна Прохорова, Шернур район
