Лениградысе блокадым чарымылан – 80 ий
Кугу Отечественный сар годым 1941 ийыште немыч ден финн войска-влак да нунын союзникышт Ленинградым авырен налыныт. Блокаде 872 кече, 1943 ий 18 январь марте шуйнен. шуйнен. Йошкар армий ден тысе калык тушман ваштареш чот шогеныт, Ленинградым фашистлан пуэн огытыл.
Ленинградым утарымаште Марий кундемын салтакше-влакын надырышт кугу. 2020 ийыште Галина Белашова (автор-составитель) военный врач Василий Соколовын редактор семын полшымыж дене «Мы вместе защищали Ленинград» Шарнымаш книга лекте.
Книгаште Марий АССР-ыште шочшо да герой-олам аралымаште кредалше, тушто колышо, тыгак увер деч посна йомшо 4469 землякна нерген возымо. Книгалан материалым погымо годымак рашемын: нине еҥ-влак кокла гыч Пискарево мемориальный шӱгарлаште 135 еҥым тойымо. Тышеч 127 салтакын лӱмжым рашемдыме. Эше кандаш еҥын кӧ улмыжо пале огыл.
Пален налмеке, Санкт-Петербургыш Параньга район Штрамарий гыч рядовой Трофим Савельевич Ивановын, Звенигово район гыч рядовой Егор Петрович Николаевын родо-тукымышт миен толыныт.
Марий Турек район Ошлан (Ашлань-Билямор) ялеш шочшо акак-шӱжарак Александра ден Мария Орловамытымат тышан тойымо. Кугуракше, Александрова Семёновна, лейтенант званиян улмаш,.1943 ий 17 ноябрьыште бойышто вуйым пыштен. Кум ийлан изирак Маша шӱжарже старший сержант званиян лийын, 1942 ий 29 майыште бойышто 23 ияш ӱдырын ӱмыржӧ кӱрылтын.
А ик землякнан, Козьмодемьянск гыч Владимир Ганинын, геройлыкым ончыктымыжлан Ленинград областьысе Выборг районышто посёлкым тудын фамилийже дене лӱмдымӧ. Ондак посёлко Хяме маналтын, а кызыт – Ганино. Тыште миномётчик отделений дене командоватлыше 19 ияш младший сержант талын шоген, сусырген. Варажым тудо 1944 ий апрельыште госпитальыште колен. Тыште илыше-влак лӱддымӧ землякнан кредалмыжым ужыныт да монден кертын огытыл. Сандене 1949 ийыште посёлкын лӱмжым вашталтеныт.
Книга лекме ийынак 12 сентябрьыште Марий Эл Республикын Правительствыжын финанс полышыж дене Санкт-Петербургышто Шарнымаш аллейыште мемориал плитам почмо. Тудым ынде Марий кундемысе землякна-влакым шарналтыме верлан шотлена.
Тений Г.В.Белашован «Плен – незаживающая рана души солдата» шымлымаш книгаже ош тӱням ужо. Тушто Кугу Отечественный сар годым Ленинград область Выборг районышто улшо финн лагерьлаште могай калык-влакын шочшышт лийме нерген радамлен возымо, РСФСР-ын 17 республикше гыч салтак-влакын спискыштым пуымо. Галина Васильевнан шымлымыж почеш, нине лагерьлаште Марий Элыште шочшо 374 (?) еҥым фашист-влак орландареныт.
ПЛЕН
Официальный данный почеш, Ленинград областьыште Кугу Отечественный сар годым 50 наре колымаш лагерь лийын. Кок ият пеле жапыште гына тушан 110 тӱжем совет военнопленный колен.
Совет салтак-влакын нине лагерьлашке тӱшкан молан логалмышт да финн лагерьласе чын нерген Г.В.Белашован «Плен – незаживающая рана в душе солдата» книгаже каласкала:
– Финн лагерьлашке, поснак Выборг оласе кум лагерьышке, Калмыкий, Адыгей, Удмуртий, Татарстан, Марий Эл республикла гыч 6946 еҥ логалын. Цифр кажне шымлышын тӱрлӧ гынат, пӱрымашышт икгайракак – плен.
Финн-влак деке логалше 68 тӱжем утла салтак ден офицер-влак кокла гыч 20 тӱжем еҥже колен, тидыже кажне кумшыжо лиеш. «Чудовищные злодеяния финско-фашистских захватчиков на территории Карело-Финской ССР» документ-влак сборникыште Чрезвычайный кугыжаныш комиссийлан колтымо увертарымаште каласыме: 1941 ийыште финн концлагерьлаште 20 тӱжем наре еҥ лийын, шукынжо – руш-влак. 1942 ий тӱҥалтышлан ты чот 24 тӱжемыш шуын, тидыже финн оккупацийыш логалше-влакын 27 процент наре еҥ лиеш. Сборникыште совет салтак ден офицер-влакым чот индырыме нерген ӧрыктарыше историй-влакымат возымо.
Концлагерьлаште военнопленный-влак эркын да чот орланен колышт манме режимым шонен луктыныт.
Карелийысе историк К.А.Морозовын данныйже почеш, лагерьлаште неле пашам виеш ыштыктымылан, удан пукшымылан, шужыктен ашнымылан, эпидемийлан да лӱен пуштмылан кӧра 14 тӱжем еҥ колен – тидыже оккупацийыш логалше кажне визымше еҥ лиеш. Но каласыман: нуно финн лийын огытыл да финн-угор тӱшкашкат пурен огытыл. Выборг олам фашист-влак деч утарыме годым (1944 ий 20 июнь) совет салтак-влак финн лагерьлаште тӱшкан тойымо вер-влакым ужыныт. Тидыже шуктымо осал пашаштлан ужмышудымашым шочыктен.
Финн шымлызе-влакын шотлымышт почеш, Финляндий ден Совет Ушем кокласе сарла годым финн армийын кидышкыже 70 тӱжем наре совет военнопленный логалын.