Йошкар-Ола воктенысе Медведево район ял марий-влак дене вашлийын мутланаш мыланем ойыртемынак келша. Кутыркалаш йӧратымышт, тыгодым верысе диалект дене ӧрде мыскарам ыштылмышт, «Толат, «кает, мо-ли…?» манын ойлымышт, «Пытлоц, пытлоц пыцалем уло…» гай тысе да Оршанке вел сем дене мурым шуйдарен мурымыштым колышташ, чынже денак, оҥай. Сандене йӧн лийме годым тиде кундемын южо ялышкыже пурен, газет статьялан материалым погаш йӧратемак.
Кугу Яшнур ялыште мый эн ончычак ялын старостыжо М.В.Сорокинам вашлийым. Марина Валерьевна – Пекшиксола тӱвыра пӧртын художественный вуйлатышыже, пеш кумылзак ӱдырамаш.
«Ялыштына кеч-кӧ денат мутланен кертыда, нигӧат тореш огеш лий», – мане да мыйым ялыште ик эн пагалыме еҥ-влак, 66 ияш Людмила Алексеевна ден 69 ияш Владимир Алексеевич Красновмыт деке колтыш. Нуно ял тӱр деч тораште огыл «Яшнур» лӱман кевыт ваштареш илат. Мыйым кугу родо семын вашлийыч.
Красновмыт самырыкышт годым Йошкар-Олаште стройкышто пашам ыштеныт. Кугу Яшнурышто шочын-кушшо Владимир – уста каменщик, Салтак Коремын ӱдыржӧ Людмила ончыл маляр-штукатур лийын. Ончыл строитель-влак газетыштат савыкталтыныт. Нунылан олаштак пачерым пуэныт. Ик ӱдырышт да кок уныкашт улыт. Пенсийыш лекмекышт, Красновмыт, пачерыштым ӱдырыштлан коден, Владимирын суртышкыжо илаш толыт.
Мут толмашеш, Медведево районысо шуко илыше ола деке лишне илыме дене пайдаланен, тӱрлӧ организацийыште пашам ыштен, пачерым налын, сулен налме канышыш лектын, пачерыштым йочаштлан коден, мӧҥгеш ялышке илаш пӧртылыт. А олаште илаш кодшо ушанрак икшывышт уланрак лиймекышт, вес могырым, ялыште ача-ава, коча-коваштын суртыштым тӱзаҥден але пеленышт пеҥгыде, кызытсе проектан пӧртым ыштен, шкешотан дачым, мотор усадьбым ыштат.
Красновмыт деч яллан иктаж кумшӱдӧ ий лиймым пален нальым. Тиде ял кызыт чапланыше Аверьяновмыт тукым дене кугешнен кертеш. Мутлан, Юрий Михайлович – полковник, а Василий Фёдорович ӱмыржӧ мучко ялсовет пашаеҥ лийын. Лидия Геннадьевна Пидалинам «Пригородный» совхозын эн уста экономистшылан шотлат. Эн ончычак ял олмышко пеҥгыдемдыдыме ой почеш Яша лӱман пӧръеҥ толын манмат оҥайын чучо. Кӧ шинча, можыч Яша лӱман иктаж руш тышакын эн первый илемым ыштен, а вара, историйым шымлыше-шамычын ойлымышт почеш, Палкан ден Паймолам лӱман марий-влак тышке толын лектыныт. Палкан лӱм деч Благодаров, а Паймолам деч Беляев, Коротков ден Паутков тукым-влак шарленыт.
Кугу Яшнур ял нерген ойлалтмаш документлаште 1876 ий гыч тӱҥалеш. Пекшиксола деч Нурма села могырыш ик меҥге тораштырак верланыше ял калыкын кум меҥге деч ӧрдыжтырак шинчыше тиде села дене ожнысек пеҥгыде кыл лийын. Нурмаште двухклассный, церковно-приходский школышто Кугу Яшнурышто илыше-влакын икшывышт тунемыныт. Тышке пазарышке, черкышке кумалаш, першыл деке эмлалташ коштыныт. 1931 ийыште Кугу Яшнур ялыште «Путь к социализму» лӱман колхозым ыштат. 1950 ийла мучашыште Пекшиксола, Митькан, Изи Яшнур да моло ял деен пырля «Дружба» ялозанлык артельыш ушнат. 1970-ше ийла тӱҥалтыште тудо «Пригородный» ончыл, пеҥгыде совхозышко савырна.
Красновмыт ялыште кызыт сайын илат. Вольыкым огыт ашне, сад-пакча пашам чот йӧратат. Владимир – сай столяр, олмыктымо, пашалан пеш кумылан. Оралтылан лодыргашыже ок пу. Кеч-могай экшыкымат жапыштыже ачала.
Людмила тӱрлӧ кочкышым ыштылаш, а пайремлан тамле чесым ямдылаш пеш йӧрата. Тудын ыштыме кум пачашан тутло коман мелнажым тысе калык мокта. Адакшым тудо верысе художественный самодеятельностьын чолга участницыже. Мурашат, кушташат пеш йӧрата.
Красновмыт сурт пеленышт нунын пошкудышт поро, пашам пеш чот йӧратыше Аверьяновмыт еш ила.
Кугуракышт Виталий Михайлович, пелашыже Роза Михайловна, эргышт Андрей Витальевич да шешкышт Ирина Витальевна.
Эрге да шешке да нунын пашашт нерген поснак палемдыман. Ончыч водительлан пашам ыштыше 35 ияш Андрей да Пекшиксола тӱвыра пӧртыштӧ художественный вуйлатышылан пашам ыштыше пелашыже Ирина кум ий утла ончыч шке сурт пелен изирак озанлыкым вияҥдаш пижыныт. Чыве, комбо, лудо-влакым шукемдыме дене пырля тӱкан шолдыра вольыкым, сӧснам ашнаш тӱҥалыныт.
Тыгодым мӱкшым ончымо нергенат мондымо огыл. Мутат уке, вольык ончымо паша шкеже деке пеш кугу вниманийым да жапым налын. Тиде сомылым вияҥден колташ шийвундат шагал огыл кӱлын. Самырык вате-марий тиде пашалан чыла шапаш оксаштым пыштеныт. Ача-ават тиде суап пашалан надырым чаманен огыл, эрге-шешкыштлан полшен. Банкыште кредитымат налме. Тыге нуно таче кечылан ныл ушкалым, икмыняр ӱшкыжым, ятыр сӧснам да шуко кайыквусым ашнат. Коктынат ончыч ыштыме паша деч кораҥыныт. Тӱрыснек чыла гаяк жапыштым вольык ончымылан пуат.
Нунылан тиде пашаште ача-ава дене пырля икшывышт-влак полшат. Вет нуно нунын визытын улыт: 13 ияш Арина, 10 ияш Марина да 9 ияш Миша президентский школ-интернатышт музыкант лияш тунемыт, изиракышт, 6 ияш Милана ден 3 ияш Альбина йочасадыш коштыт.
Ыштен налме, ужалыме продукций парыш дене илат.
Паша шукеммылан кӧра кидвийлан алмаштыш кӱлеш. Адакшым икте-весым, тӱрлӧ кормам, шудым олымым кондаш техникым эре еҥ деч йодман. Шкеныштын мланде уке, тидат окса роскотым ешара, ешартыш нелылыкым луктеш. Тидым шижын, самырык еш лишыл жапыште тракторым налнеже. Конешне, тидлан грант йӧным кучылташ, очыни, сайрак лиеш ыле. Но тидлан пашам ыштыше собственник икмыняр условийым шуктышаш. Тыршымыштым ончен, ончыкылан ӱшанышт улмым шижын, нунын чылажат сай лиеш манын шонымо шуэш. Икте сай, нуно тиде пашаште шкеныштым муыныт. Шуко мутланен, жапат писын эрта. Кугу Шоядур гыч кечывал лишан веле лектым.
Кайыме годым кава гыч мландымбаке лум шыман лумаш тӱҥале. Сай кумылемым тудо эше саемдыш.
Иван Речкин.