Шошо толмо дене пакчаште паша «шолаш» тӱҥалеш. Кужу теле деч вара шуко озаватын чонжо мландын лекмыжым вуча. Лач пӱртӱс ылыжаш тӱҥалеш, пакча сомылым ворандарен колтет. Кызыт олмапуым да моло вондеран кушкылым пӱчкедыме жап лишемеш. Адакшым у кушкылым шындаш шонышат улыт, очыни.
Ужалыше-влак сатуштым эре моктат, чапле маныт, тушкенак колташ толашат. Садлан олмапум, вишньым, сливым але шоптыр ден пуншоптырым пазарыште налме годым мом палыман? Тиде да моло йодышлан вашмутым Волжский олаште илыше агроном Зинаида Николаева пуа.
— Марий кундемыште могай вондерым шындаш лиеш?
— Кызыт пеш шуко тӱрлӧ сорт кушкыл уло. Налме годым, сортым да йӱштым чытыше улмыжым палыман, тудо Юл да Виче (Волговятский) кундемлан келшыше лийшаш. Кызыт шокшо вел гычат кондат, тыгайжым налман огыл. Иктаж кум ий кушкеш . вара кылма але кошка. Окса арамеш луктын шуымо лиеш. Кушкылым мланде ырымеке шындыман.
Пакчаште олмапу укшым пӱчкедаш тӱҥалаш лиеш. Тошто, кукшо, оккӱл укшлам кораҥдыман. Шыжым олмапу тӱҥым чиялтен огыдал гын, чиялтыза. Тидыже моторлан кӧра ок ышталт, а кече когартыме деч аралтыш лиеш. Укшлам пӱчкедыме деч ончыч инструментым вич процентан йод але спирт раствор дене йыгыза.
Олма, грушо, сливе, вишне пушеҥгыла тӱҥыш тӱрлӧ копшаҥге, кутко ынышт кӱзӧ манын кызыт «ловчий» ӱштӧ-шамычым ужалат. Тудым пушеҥге тӱҥыш пӱтырен кылдыман, пушеҥгыш кӱзымышт годым чылан тушан пижын кодыт. Вара ӱштым рончен налман да йӱлатыман.
— Копшаҥге ваштареш могай препаратым кучылтман?
— Шукш-копшаҥге ынышт коч манын, тӱрлӧ химический, биологический препарат-шамыч улыт. Кызыт химическийым кучылтман. Мутлан, «Атлет» але «Крепень» препарат-влакым дозо дене келшышын лу литр вӱдыш пыштыман гын, те 8 але 9 литр вӱдым налза. Тыге пайдалырак лиеш. Биологический, але шке ыштыме аярым кышкымек, кум-ныл кече гыч копшаҥге угыч пошен кертеш.
Помидор ден шере пурысым шукын ондакак ӱденыт. Тудо пеш писын кушкын каен гын, кузе лийман?
Кызытсе жаплан чыланат тӱҥ культурым: помидорым, шере пурысым ӱденыт. Помидор росота пеш писын кушкын каен, а уремыш але парникыш луктын шындаш ондак. Пеҥгыдем кушшо манын, «Атлет» але «Крепень» растворым шыжыктыман. Вӱдым лышташыш шыжыктыман, тушеч рокыш йоген волыжо. Тыгай вӱд кушкыллан писын кушкашыже ок пу. Тыгак герань пеледышыш ты растворым шыжыкташ лиеш. Сайрак пеледаш тӱҥалеш. А помидор ден шере пурысыш шавыме деч вара, пакчаш шындымеке, сай лектышым пуа.
Мланде пашам поро кумылын, сай шонымаш дене ыштыман, шыжым саскада поян лиеш.
Окнам мушыкна
— Пелыгыч пӱчмӧ свежа пареҥге дене окна яндам йыгыза. Вара вӱд дене мушса да кукшын ӱштса.
— «Юзо» вӱдым ямдылыза. Тидлан кӱлыт: 100 мл аммиак (нашатырь спирт), 2 кугу совла крахмал, 100 г уксус, изишак синьке, 4 литр леве вӱд. Тиде вӱдым распылительыш темыза да окнашке шыжыктыза. Вара леве вӱд дене мушса да кукшо лиймеш ӱштса.
— Шинчалан вӱд.
Ик стакан вӱдыш кок кугу совла шинчалым пыштен шулыктарыза. Окнам микрофибре дене мушса.
Комбиге шочын
Пӱктен лукмо комбигыжым ончаш куштылго. Кумшо кечылан ава комбым уремыш лукташ лиеш. Лач начаррак иге-влакым гына кораҥдыман. Мом пукшыман? Шочмекышт, нуным кок шагат гыч пукшаш лиеш. Тыгыдемдыме муным шолтымо леве вӱд дене варыман, тушко манке шӱрашым пыштыман. Кечеш 6-8 гана пукшыман. Лу кече гыч кечеш шым гана муным, торыкым да тыгыдын тӱйымӧ шудым пукшыман. Вара тыгыде шӱраш дене шолтымо пучымышым пукшат. 16 кече гыч кочкышыш тыгыдемдыме иле йошкарушменым, кешырым, пареҥгым ешарат. Ик тылзаш комбиге-влак ужар шудым чӱҥген кошташ тӱҥалыт, тыгак вӱд воктеке луктыт. Сурткайыклан вакцинацийым шочмекышт вигак ыштыман, тидым ветеринар шукта.
Ушкал презым ыштен, шӧржӧ уке
Тидыже иктаж-могай чер улмо нерген шижтара. Амалже тӱрлӧ лийын кертеш. Мутлан, ушкал презым ыштымыж годым шкешотан стрессым чыта. Садлан ушкалым сайын пукшыман, свежа кочкыш, витамин-влак кӱлыт. Ушкал водарыште мастит ынже лий манын, презе шӧрым жапыштыже кочшаш. Презе кочмо деч вара шӧрым лӱштен налман, водарым «ястарыман». Ушкалын организмыштыже вещества-влак пужлымылан да уда кислота погынымылан кӧра кетоз чер тӱҥал кертеш.
Специалистлан эҥертыман. Ушкал вӱтам южтарыман, вольыкым кукшышто кучыман.