Ончыч вольык суртлан оза гай лийын. «Вольык уке – нимо уке», — тыге калыкыште ойленыт. Ушкалым ашнет – пакчатат, умшатат ӱяҥеш. Сӧснам, ӱшкыжым шыллан ашныме. Адакшым терыс – сад-пакчалан сай ӱяҥдыш. Ончыч колхозлан кӧра, вольыкым ашнаш каньылырак ыле манын кугурак ийготан еҥ-влак ойлат. Шудым колхоз трактор дене поген налыныт, пырчым колхоз шеледен пуэн. Да чылажат яра лийын. Кызыт шудым, олымым шке вий дене ямдылыман, техникылан солярке кӱлеш, пырчым, шӱльым оксала налман. Чыла тидлан шагал огыл окса кӱлеш. Садланак шукынжо вольыкым ашнымым чарненыт. Адакшым кызытсе саманыште, кевытыш каен, мо кӱлешым налаш йӧнанрак. «Но ялысе шӧр, шыл содыки кевытысе гай огыл – тамлырак, пайдалырак». Тыге ойлат Советский район Тапшер ялыште илыше вате-марий Геннадий Анатольевич ден Светлана Валентиновна Пауткинмыт. Нуно 9 ушкалым ашнат.
Ялыште тынар ушкалым ончышым кызыт шагал вашлият. Тидым пашаче, нелылык деч лӱддымӧ еҥ-влак веле ыштен кертыт. Вольыкым ашнаш шуко ӱнар кӱлеш. Эрден эрак кынелын, ушкалым лӱштыман, кӱтӱш колтыман. Кеҥеж мучко кургым ямдылыман.
Ончыч вате-марий Пауткинмыт Тапшер ялысе «Кундыш» колхозышто пашам ыштеныт. Светлана Валентиновна тунам, варажым ушкалым ончен, а Геннадий Анатольевич шурным коштымо комплексыште ыштен. Колхоз шаланымеке, оксам ыштен налаш манын, Пауткинмыт еш вольыкым шукырак ашнаш тӱҥалын.
«Ӱмаште 11 ушкална ыле. Кокытшым ужаленна. Ушкалым лӱштымӧ апппарат да кид денат лӱштена. Тылеч посна кандаш презым ашнена, кокытшо тений шочын. Ӱмаште кум сӧсна ыле. Теният сӧснаигым налаш шонена. Чыве-влак улыт. Кажне ийын шошым комбо ден лудым налына. Шорыкым ятыр ий огына ончо. Тудо шудым локтылеш. Кочмыже тынар уке, но шудым чот тошкат. Межшымат кызыт шагалын налыт. Кроликым ашненна, пеш шукын лийыныт. Но ӱмаште нуно черланен колен пытеныт.
Ушкалнам ялысе кӱтӱш колтена. Ялна изижак огыл, 50 утла илыме сурт уло. Но вольыкым шагалын ашнат. Тений мемнаным шотыш налаш огыл гын, кӱтӱш кандаш ушкал веле лектеш, очыни. Ме шке огына кӱтӧ, еҥым оксала тарлена. Шке вий дене шудым ямдылена. Кызыт пасу ден олык яра кият. Ит ӧркане веле – шудым соло. А олымым, шурным «У Илыш» колхоз деч оксам тӱлен налына. Кертмына семын тыршена. Эргым ден шешкым, ӱдырем да веҥым полшен шогат. Тракторна уке, шудым ГАЗель машина лене шупшыктена. Мотоблок дене мландым куралына, пушкыдемдена», — манеш озавате Светлана Валентиновна.
Чолга ӱдырамаш шӧрым, торыкым, ӱйым, муным да моло сатум Советский посёлкысо пазарыш ужалаш коштеш. Тудо ойла: «Эре мый дечем сатум налше еҥ-влак ситышынак улыт. Тидлан моткоч куанем. Тугеже шӧр продукцийна тамле, сай качестван. Ик килограмм торыкым 220 теҥгелан ужалем, 1,5 литр шӧрым – 70 теҥгелан, 10 муным – 80 теҥгелан. Кеҥежым пазарыш кажне кечын ужалаш коштам гын, телым — вӱргечын да шуматкечын. Сатуэм южгунам вургемланат вашталтем».
Шылым ыштен, презым ужален, оксам ыштен налыт. «Кугу вольыкшым утларакшым илышынек ужалена. Шке шӱшкылаш нуным чаманена», – каласыш Геннадий Анатольевич.
Пауткинмыт еш нелылык ончылно вуйыштым огыт саке. Илыш корно дене куанен, шке вийыштлан ӱшанен ошкылыт. Марий шӱлышан улыт, мыскарам ышташ йӧратат. Поснак Светлана Валентиновна весела кумылан, артист койышан. Тудо шке жапыштыже ялысе ансамбльыш коштын, мураш-кушташ тале. Тӱрым тӱрлаш, пеледышым ончаш йӧрата. Самырыкракше годым ял воктенысе пӱяш кол кучаш коштын. «Кум шагат эрдене кынелын, эҥырым кидыш налын, пӱя воктеке вашкенам. Кызыт тидлан жапем шагалрак. Эргым кол кучаш йӧрата, тудо ынде коштеш», — манеш ӱдырамаш.
Пауткинмыт дене Светлана Валентиновнан аваже Серафима Михайловна Шабалина ила. Тудо 78 ияш. Тынар ийжым отат пу. Пеш писе да чулым. «Авам мыланна чот полшен шога. Ийготым ончыде, шудым, олымым вольыклан нумалеш. Кум вӱтана уло. Ик вӱташте шогышо вольыкым авам дене коктын ончена, весыште – пелашем, а кумшышто – пырля. Чыве-влак посна вӱташте улыт. Мый сӧснам ончаш йӧратем. Нунылан кочкашышт мом пуэт, чыла лӧпкен налыт. Пырчым шуко кочкыт, олмам йӧратат. Ӱмаште «машина» гай кугу лийыныт. Вольыкым ашныме паша неле гынат, тудо куаным конда», — ойла С.Пауткина.
Шинча лӱдеш, кид ышта. Тиде ешыште чыланат кожмак улыт, паша деч лӱдын огыт шого. Ваш келшен, эҥертен илат.