Ушдымо йӧратымаш

Лийын огыл, огешат лий

Йӧратымаш, йӧратымаш! Мом маныт вет? Тудо юзо, тудо ныжыл, тудын деч посна ок лий? Э-э, ушет кая! Шер темын тиде мыр-мыр мут-влак деч! Молан? Йӧратымаш уке, вот молан! Ӱдырамаш ден пӧръеҥ (але ӱдыр ден рвезе) вашлийыт. Тидыже тӱрлӧ ситуацийыште лийын кертеш. Вот иктаж-кӧн шочмо кечыже: шампанскиым подылыныт – вуй аҥырген. Але теве дискотеке, весела компаний-влак… А уремыште эше шошо пагыт лийже! Пӱртӱс вет айдемылан моло янлык семынак тӱрлӧ гормон-шамычым «пыжыктен» пуэн. Шошым нунет поснак «ажгынат», химический реакций-влак тӱҥалыт. Тыгай химийже такшым мемнам шукемдаш манын пуалтын, «иге»-влак шочышт манын. Икманаш, пӧръеҥынат, ӱдырамашынат такшым йочан лиймышт шуэш. Вот вара чон манмет кок еҥым икте-весышт деке шупше-е-еш. Тыгодым гормон умбакыже пашам ышта. Вашлийше-шамыч вашла келшен толыт (а уке гын, конешне, чеверын). Келшен толмышт годым «О-о, шӱм пелашем муынам вет» маныт. Жап эртыме семын саде-шамыч икте-весышт дек эше чотрак тунем шинчыт. Палыдыме еҥ палымыш савырна вет, лишылын чучеш, тудын дене мутланаш, пырля лияш тунемалтеш. Гормон-влак эше модыт, а тыгай годым шинча нимом ок уж, пылыш нимом ок кол. «Мый тудын деч посна илен ом керт», – ышталына. Эше кузе кертына, лачак нимом вашталтылме да уэш весе деке тунемме ок шу. Организмыште вашталтыш-влак стрессым ыштен кертыт шол. Эх, ынде йӧратымаш нерген ойлена вет! Тиде кумылым поэт ден писатель-влак пеш моторын умылтарен моштат. Жап эртыме семын йоча шочеш, ушышто тӱрлӧ шонымаш-влак ешаралтыт, илыш шолеш, пашаже-можо… Организмыште вашталтыш-влак лийыт. Вот тунам шинча пӱсемеш: пелаш манын лӱмдымӧ еҥын ситыдымашыже-влак икте почеш весе кояш тӱҥалыт. Тунам пылышат чотрак колеш: ойырен налме еҥын ойлымыжо сырыктылаш тӱҥалеш. Туштак эше ой-каҥаш ден манеш-манеш-влак шокташ тӱҥалыт. Да чыла. Помидор кошкен, йӧратымаш пытен. Такшым гын тудо лийынжат огыл, нигунам огешат лий! Шонен лукмо шижмаш тиде. Чыла.

Александр Белов, Йошкар-Ола

Ушдымо йӧратымаш

Юра дене 2 ий утла келшенна. Палыме лийме деч вара икмыняр тылзе гыч мӧҥгыжӧ унала ӱжын, ача-аваж дене палымым ыштен. Тудо мыйын икымше пӧръеҥем. Мый ончыкылык пелашем семын Юрам гына ужынам. Тудат мый денем ӱмыр мучко пырля лияш шонымыжым шылтен огыл, йӧратымыж нерген ойлен. Йӧратымыжым мый ойлыдеат шижынам такшым. Юра мыйым эре умылен, чаманен, пагален. Чыла шотыштат икте-весе кокласе кылна йомакысе гай ыле. Коктынат студент лийынна. Тунемме деч вара тудо мыйым вашлияш толын, тӱшкагудо марте ужатен. Йолташ ӱдырем-влак мемнам ончен кӧраненыт. Тудынат йолташыже-влак когыньнам тӱняште эн сай мужыр улыда маныт ыле. Шкенан родына-влак деке унала эре пырля коштынна. Кугурак-влак южыжо сӱаным ышташ кумылаҥденыт, южыжо «изи улыда эше» манын игылтыныт. Ме нигӧм колыштын огынал.  Пиалан йӧратыше мужыр лийынна. Пырля илаш тӱҥалмешке.

Икте-весе деч посна тетла ик татымат илен огына керт манын, Юра дене пырля илаш шонен пыштышна. Ача-авана-влак тореш лийын огытыл. Мыланна кертмышт семын полшеныт. Но еш семын илаш тӱҥалмына саде пиалан йӧратымашлан мучашым ыштыш. Кызыт ынде молан тыге лиймылан шуко амалым муаш лиеш, но эн тӱҥжӧ: ӧндалалтын-шупшалалтын веле ешым от чоҥо улмаш. Йӧратымаш мӱшкырым ок теме. Тунеммаштат тудо нимыняр ок полшо, чаракым гына ыштылеш. Тӱрлӧ нелылыклан кӧра Юра дене туманлаш тӱҥална. Сырымына годым, вургемем погалтен, тӱшкагудыш лектын каем ыле. Икмыняр кече гыч Юра мыйым адак омса воктене вашлиеш. Мый орадыла шӱйышкыжӧ кержалтам, тудо мыйым чот-чот ӧндалеш… Адакат пырля. Адак иквереш кочкаш шолтена, сурт сомылым ыштылына, тунемаш тӧчена. Тыге уэш вурседалмешкына. Ситартышлан Юра йолташыже-влак дене кочывӱдым подылаш тӱҥалын, мыйым тӱрлӧ семын ушкален. Тидлан кӧра ик гана ӱмбакем кидшым нӧлталын, перынеже улмаш. Чынак пера ыле мо, але уке, ом пале. Мый лӱдмем дене шортын-шортын лектын куржынам. Тудат «мом ыштылам» маншыла, вуйжым кучен кодын. Тылеч вара йолташ ӱдырем-влак мыйым тӱшкагудо омса воктене Юра деч эре авырен налыныт, а тудым шӱкал гына колтеныт. Йӧратымашем  верч уш каен шортын кийымем годым нуно мыйым кажне гана лыпландараш тыршеныт. Юра шкежат чот йӧсланен, палем. Шуко гана мый денем вашлиймашым кычалын, пырля лияш сӧрвален. А мый шке йӧратымашем деч лӱдынам.

Тынаре жап эртен. Ынде кажнынан шке ешна уло. Кажне шке семынже пиалан. Но тунамсе ушдымо йӧратымашнам шарналтемат, логарыш комыля толеш. Юран шижмашыжат мыйын гаяк, палем…

Марина Стрелкова, Волжский район

Йӧратен ом мошто

Пытартыш жапыште ик шонымаш ушем гыч ок лек: молан мый мужыр деч посна улам? Кок гана марлан лектынам, кок ганажат ойырленам. Икшывем-влак улыт. Нуным ончен кушташ шкетлан неле гынат, пелаш дене чылтак илен ом мошто. Пӧръеҥ-влак шыдем веле луктыт. Омат пале, могай пӧръеҥ мылам кӱлеш ыле? Икымше пелашем шып коштмыж дене, эре пашам ыштымыж дене да утыждене ласка улмыж дене сырыктара ыле. Кеч ик гана йӱкшым кугемдыже ыле! Кокымшо марием чот чолга да йорга лийын. Тиде койышыж денак чоным йӱкшыктарен. Мый марлан кӱлеш манын гына лектынам. Пӧръеҥ кеч-могай пашаче, ушан, мотор але поян лиеш ыле гынат, мылам уто проблемыла веле чучеш. Тудлан шке шонымым умылтараш тыршыман, тудын дене ыштышаш пашам каҥашыман, тудын шонымыж семын илыш радамым келыштарыман, эше тудлан тӱткышым ойырыман, келшаш тӧчыман. Пеш кӱлеш! Йоча-влаклан ача лийже манын, молан чытен илаш? Шкалан шке оза улам, пашадарем ситыше, илыме верна уло. Южгунам гына шонкалем да йӧсын чучын колта. Жаплан кеч вийдыме лийын, пӧръеҥын вачышкыже эҥертыме шуэш… Но тунамак чытырналт каем. Ик жаплан ласка лиймылан кӧра веле пӧръеҥжат ок кӱл такшым, вараже садак нуно вуйым веле аҥыртылыт. Самырыкем годым пӱралтынак гын, садак шке пелашемым вашлиям манын шоненам. Но уке улмаш. Ынде ийгот погынымо дене тыге шонкалем: мый йӧратен ом мошто гын веле? Шкеже ала йӧратыме лийнем, но весылан ты шижмашым пӧлеклен ом мошто. Йӧратымаш кумыл икшывем-влаклан веле сита.

Ирина. Йошкар-Ола