25 февральыште Марий кугыжаныш университетысе Калыкле тÿвыра да тÿвыра кокласе коммуникаций институтышто марий йылме да литератур дене регион-влак кокласе олимпиаде эртаралтын. Тушко 9-11 класслаште тунемше ÿдыр-рвезе-влак Пошкырт, Татарстан республикла, Свердловск область гыч толыныт. Нуно шочмо йылме дене эртаралтше таҥасымаште шке кундемыштышт ончыл верыш лектыныт. 6 икшыве Марий Элысе олимпиадыште сеҥыше лийын. Тений чылаже 20 еҥ уш-акылжым терген.
Куштылго ма, неле ма…
Йоча-влаклан тений пуалтше йодыш ден заданий-влак могайрак лийме шотышто ты университетысе марий йылме да сылнымут кафедрын доцентше, олимпиадысе пашам тергыше комиссийын еҥже В.Н.Максимов ойла:
– Тичмаш ончалмаште, ÿдыр-рвезе-шамыч заданий-влакым сайын шуктеныт. Предложенийым кÿлеш семын лончылен моштат, ойлымаш ужаш-влакым чын палемдат, авторын мутшо але вияш ой шотышто чыла умылат. Олимпиадыште тÿрлö теме почеш изирак сочиненийым возыман ыле. Куандара: йоча-влак шке шонымашыштым марла моторын почын пуэн моштат.
Южо йодыш тунемше-влаклан нелыракат лийын. Мутлан, ончыктымо афоризм сынан ойым могай лÿмлö марий писатель каласен, икымше марий букварьын авторжо кö, йотэлыште марий йылмым кö шымлен, палыман ыле. Рушла гыч марлаш кусарымаш паша годымат йоҥылыш-влак лийыныт. Тыгак мутым состав дене лончылымо шотышто нелылык шижалтеш, – каласыш Валерий Николаевич.
Юлия Исаева Татарстан республик Агрыз район Буймо кыдалаш школышто тунемеш. Регион-влак кокласе олимпиадыште тудо кокымшо гана участвоватла. Ӱмаште Юлия шке таҥашыже-влак коклаште сеҥыше лийын гын, тений 10-шо классыште тунемше-влак коклаште марий йылме дене пашам эн сайын шуктен да уэш сеҥышыш лектын. «Марий книгам шуко лудат да сайын ямдылалтат гын, йодыш-влак нелын огыт чуч», – мане ÿдыр.
Вес кундемыштат – шочмо йылме
Палемден кодыман, Татарстаныште, Башкирийыште да Свердловский областьыште марий-влакын тÿшкан илыме верласе школлаште йоча-влак марий йылмым шочмо йылме семын тунемыт. Икманаш, тунемме программышт нунын келге. Очыни, садлан шочмо йылме да литератур дене олимпиадыш ты кундемла гыч толшо-влак эреак улыт. Тиде моткоч куандара.
Ӧрдыж верлаште марий йылмым туныктымо шотышто тусо школласе туныктышо-влак дене мутланышна.
Н.В.Кармышева, Сведловск кундем Нижнесергинский район Старобухарово ялысе школышто марий йылме ден литературым туныктышо:
– Школна индеш классан. 5 гыч 9 класс марте марий литературлан ик шагат, а марий йылмылан кок шагат ойыралтеш. Тылеч ончыч ИКН урок веле лийын. Тау школ вуйлатышына Светлана Ильинична Янбековалан. Тудо шочмо йылмынам уэш туныкташ йöным ыштен. Кызыт кугурак класслаште тунемше-влак дене нелылыкым огына шиж: ÿдыр-рвезе-влак шочмо йылмыштым уло кумылын тунемыт. Но изирак класслаште ача-ава-влак шочмо йылмылан кызыт марий йылмым огыл, а руш йылмым ойырат. Садлан ончыкыжым мо лиеш, каласаш неле…
А.Л.Юзукбаева, Башкортостан республикысе Мишкан район Чорай селаште верланыше Я.Ялкайн лÿмеш марий гимназийыште марий йылме ден литературым туныктышо:
– Тений мый куд икшывым конденам. Кумытын мемнан лийцейын тунемшыже улыт. Молыжо шкенан районысо Пÿнчер, Тымбай да Монар школла гыч толыныт.
Лицейыште ме арняште ик гана марий йылме да ик гана марий литератур урокым эртарена. Южо школышто пырляже кум шагат пуалтеш. Мутат уке, тыгай кÿчык жапыште шонымо семын чыла ыштен шукташ неле. Теме-влакым ушен, кÿлеш шинчымашым пуашак тыршена. Урок деч вара ямдылалтына. «Изэҥер» литературно-творческий кружокна уло. 9-ше классыште тунемше ÿдыр-рвезе-влак ОГЭ-лан марий йылме дене диктантым возаш ойырен налыт.
Республикынам вуйлатыше Радий Фаритович Хабировын шочмо йылмым арален кодымо шотышто лукмо пунчалже почеш йочасадыштат ик шагат шочмо йылмылан ойыралтеш. Садлан марий яллаште илыше-влак шочмо йылмым изинекак тунемыт. Ты шотышто таумутым веле ойлаш кодеш. Школлаштат шочмо йылмынам тунемаш але уке манме йодыш ок шого. Садлан йоча-влак олимпиадыште уло кумылын участвоватлат.
Татарстан кундемыште марий йылмым 10 районысо школлаште шочмо йылме семын тунемыт. Тидлан арняште чылаже кум шагат ойыралтеш. Тений олимпиадыште Мамадыш район Кугу Шиял, Агрыз район Буймо, Балтаси район Ципья, Актаныш район Йÿштö Памаш школлаште тунемше-шамыч толыныт.
– Татарстан республикысе олимпиадыште марий йылме ден литератур предметым иктыш ушеныт, а сеҥыше кажне класс гыч икте (чылаже – 3 еҥ) веле лийын. Садлан ме 2-шо ден 3-шо верым налше-влакымат конденна.
Мемнан школлаште марий йылме ден литературым татар йоча-влакат тунемыт. Мутат уке, нуным марла шочмо йылме семын келгын туныкташ ок лий, но кугыжаныш йылме программе дене чыла шинчымаш пуалтеш. Чылажат школысо устав почеш ышталтеш. Ача-ава-влак ты шотышто нимом огыт ман, – каласкалышт Татарстан кундем гыч толшо марий йылме да литератур дене туныктышо-влак.
Книга гына ок сите
Марий Эл деч öрдыжтö илыше туныктышо-влак дене мутланымеке, кумылет тарвана. Нунын мутыштышт – тынар вий, нунын шинчаончалтышышт ончыкылык верч ÿшан тул дене йÿла. Марий йоча-влаклан шочмо йылмынам уло кумылын туныктымышт шижалтеш. Но мутланымына годым кажне туныктышо у книга-влак огыт сите манын палемдыш. Марий йылме ден литературым ятыр школышто тошто книга почеш туныктат. Ӱшанен кодына, ончыкыжым вес кундемысе марий школлашке марий йылме ден литературым туныкташ келшыше чыла учебник-влакым намиен шуктат. Тидыже йоча-влакым шочмо йылмыштым эшеат йöратен тунемаш кумылаҥда, туныктышо-влакын пашаштым куштылемда.
Сеҥыше-влакым палемдыме годым:
Регион-влак кокласе олимпиадыште сеҥыше-влак:
Марий йылме дене:
— Дарья Захарова, Волжский район Карай кыдалаш школ, 9 класс;
— Юлия Исаева, Татарстан республик Агрыз район Буймо кыдалаш школ, 10 класс;
— Александра Морозова, Советский район Ӱшнур кыдалаш школ, 11 класс.
Марий литератур дене:
— Людмила Гребнева, Советский район Ӱшнур кыдалаш школ 9 класс;
— Кристина Чеботарь, Советский район Ӱшнур кыдалаш школ, 10 класс;
— Валентина Кушакова, Советский район Ӱшнур кыдалаш школ, 11 класс.
Сеҥышыш лекше Ӱшнур ден Карай школлаште тунемше-влак туныктышышт дене пырля:
