Марий учёный Никандр Семёнович Попов деч самырык еҥ-влаклан шуко сомыллан тунемаш лиеш. Шот да радам дене лыжган ойлен колтымыжым эре колыштмет вел шуэш. Неле-йӧсым чытен илен гынат, тидым нигунам ок ончыкто, чон лукыштыжо арален мошта. Эреак шке мутшылан оза лийын, вараш кодаш огеш йӧрате. А поро кумылжым ужын, тудын гае еҥым кызыт шагалрак вашлияш манын шоналтет.
Никандр Семёнович шке шинчымашыж дене молымат палдараш, илышын вашталт шогышо йогынжым, поснак кызытсе самырык тукымын илыш койышыжым умылен шогаш тыршымыж дене ойыртемалтеш. Шукерте огыл Йошкар-Оласе пачерышкыже 70 ияш лӱмгечыж лӱмеш ыштыме пайремыште родо-тукым ден пагалыме еҥже-влак погыненыт ыле. Тунам Никандр Семёнович Ольга пелашыжын колымыж деч вара йӱкым пуыдымо баянжым лукто. Кидыш налын, марий семын ик куплетшым гына шокталтен пуыш, но туге сылнын йоҥгалтарен моштыш, уна-влак умбакыже колышташ вучен шинчышт. А тудо баяным Эчу изажлан (кызыт тудо ешыж дене Йошкар-Олаште ила) кучыктыш. Изажат семӱзгарым шукертсек шоктен огыл улмаш. Сандене тудлан мом кузе темдалшашым ик жап умылтарыш. Тылеч вара пайремыш толшо уна-влак изи годсек чонышто аралалтше такмак-влакым иквереш поче-поче муралтышт, пайремын поро татшым куан шӱлыш дене пойдарышт.
Икмыняр ий ончыч Н.С.Попов да тӱвыра министерствын пашаеҥже М.В.Чемышев да мый Пошкырт кундемыш миен коштна. Вашлийше оза-влак чыланамат ик йӱдлан пачерышке вераҥдышт. Ты кок кече пырля лийме жапыште учёный-этнолог, историй науко кандидат да кугу опытан айдемын чыла еҥым жаплен моштымыжым ӧрын эскерышым. Тудын шуко палаш тыршымыже, чыла ситуацийлан ямде улмыжо шинчашкем вигак перныш. Адакшым кажне шагатым аныклен кучылташ тырша. Корно мучко нойымо деч варам ме чыланат малаш вочна, а тудо эрласе мероприятийлан келшыше докладым возаш пиже. Эр велеш яндар южым шӱлалташ уремышке лектын кошто, верысе илышын ойыртемже нерген умылкалыш. Коеш, тудо палыдыме еҥ-влак дене вашкылым куштылгын муын сеҥа, айдеме кумылым моштен савыра.
12 февральыште 70 ийым темыше айдеме кажныж дене иктӧр мутланен мошта. «Авам мыйым мӧҥгыштак ыштен. Тунам шочмо Памашъялем Косолоп районышко пурен, а Косолопысо эмлымверыш каяш тора лийын. Ешыште кумшо шочынам. Изам, шольым, шӱжарем-влак улыт. Ик шольымын, Ольошын, кум тылзаш улмыж годым чот шортмыжлан кӧра пӧшыржӧ волен кайыш. Операцийым ыштеныт да тудо, наркозым чытен кертде, больницешак колыш. Пӧртна тошто, моткоч изи ыле. 1954 ийыште ача ден авана ялыштак Ипат кугызан пӧртшым нальыч. Шӧлдыраваке кӱзен возынам да «Кузе ты кугу пӧртыштӧ илыман, йӱштӧ лиеш вет» шоналтенам тунам. Но коҥгана шокшо ыле, пӧртым ырыктен. Ачан теле мучкылан чодыра пашаш кайымекыже, шарнем, авана мемнам, йоча-влакым, коҥгамбаке кӱзыкта да книгам лудеш ыле. Авана кум классым тунемын, нылымшым пытарен шуктен огыл. Тудо кок знакан числа-влакым ушыштыжо ушен да кудалтен веле огыл, шукемден моштен. Ачана ден авана эртыше илыш негрген ойлымо годым южгунам ӱчашат ыле, авана чылажымат ушыштыжо кучаш тыршен, илыш историйын йогынжым сайын умылен», – шарналтыш йоча жапшым Никандр Семёнович.
Тунам изирак капан, шемалге чурийвылышан Никандр Попов марий учёный-влак коклаште пагалыме еҥ лиеш манын кӧ шонен кертын? Илышыште нӧлталташ, вий-куатым налаш тудлан тыршен тунеммыже, калыклан полышым пуаш шонен илымыже кӱлеш корным палдареныт, йӧным шочыктеныт. Республикыште марий мер илышыжым сотемдараш полшышо, шочмо калыкше верч азапланыше еҥ марий калыкын илышыже, йӱлаже, тӱвыраж нерген, финн-угор тӱняште могай верым айлымыж нерген ятыр научный пашам возен. «Марий ушем» регион-влак кокласе мер организацийын правленийжым вуйлатен да марий мер илышын куатшым пойдарен. 260 утла научный, научно-публицистический да учебно-методический пашам возен, тушечын кудытшо книга семын савыкталтыныт. Ольга пелашыж дене пырля кок икшывым ончен куштеныт. Елена ӱдыржӧ ешыж дене Венгрийыште ила, кажне кечын ачаж дене скайп дене мутлана. А Никандр Семёнович уныкаже-влак дене куанен мутлана, нунылан шерге жапшым огеш чамане, кече гыч кечыш пойдаралт шогышо шинчымашышт нерген умылкала да тӱрлылан туныкта.
Эльвира Терентьева.