«Лавыран» гынат, паша чонлан келша

Тошто кугу станокышто, нимыняр уто йӱкым лукде,  икмыняр барабан пӧрдеш, покшелне – эн кугу, молышт тудын йыр улыт. Стан ик могырышто еҥ-влак межым изи чумырка дене кышкат. Тудыжо, шуко иман барабан коклашке логалын, икмыняр йырым пӧрдын савырна да шералтеш, вес мучашке миен шуын, пытартыш кӱртньӧ шӱдырыш пӱтырна. Тушеч вӱдылкам ыштымеке, меж кремга (400 наре грамм) шочеш – портышкемлан, носки-пижергылан  келшыше материал.

Волжский районысо Памар селаште межым эрыктыме пашаште Василий Кудрявцев кумло наре ий тырша. Мутшо почеш, ончыч тыгай цехше тысе «Волгарь» кооперативын лийын. Тудо пытымек, верысе колхозлан кусареныт. Василий Григорьевич самырыкше годым туштак ыштен, пашалан тунемын. А кооператив, колхоз шаланымек, тошто станокым шканже налын, мӧҥгӧ пеленак вераҥден. 

— Тунам еҥ-влак вольыкым шуко кученыт, межым эрыкташ йодшат лийыныт. Сандене т¢ҥалме паша деч кораҥме шуын огыл. Икымше гана станокым у верыште погымеке, паша ыш кай: меж огеш шералт, чумыркаш гына п¢тырнен лектеш ыле. Молан тыге манын, вуйым шуко пудыратылаш вереште. Вара рашеме: станок — шкешотан аппарат, изиш йоҥылышрак верыш шогалтет – пашам шот дене ок ыште. Сандене чылажымат уэш рончен, кокымшо гана погаш логале. Теве ынде таче кечынат ышта, — т¢ҥалтыш ошкылым шарналтен, палдара Василий Григорьевич.

Мастар еҥын кидыште тоят пеледеш манме семынак. В.Кудрявцев тӧрлымӧ-олмыктымо пашам чылажымат шке шукта. Школ деч вара училищыште шинчымашым поген, армийыш миен толын, а вара илыш пашалан туныктен. Ушакыл ышта гын, шонкалет, от ӧркане гын – кид-йолым тарватылат.

Меж вакшыште шогышо эше ик кугу станокым ужмек, «Шапашлан мо?» манын йоде шым чыте.

— Тидым Карай гыч конденам. Тушто меж вакш озалан Ольош ыштен. Мастар еҥын илыш гыч кайымекыже, тошто арверым йомдараш огыл шонен, налын кондышым, — умылтара . —  Районыштына кум вере тыгай вакш лийын. Кум изак-шоляк Смоленцевмыт ты пашам шуктеныт — ачашт туныктен коден. Кызыт икте гына кодын, тудым шапаш станок семын тыште шогыктем. Тудо ынде иктаж 100 ияш. Каркасым пу гыч ыштыме гынат, пеҥгыде. К¢леш гын, ч¢ктен кертам тудымат. Но икте денат шуктена, вет кызыт шорыкым ончышо шагал, еҥ-влак меж дене «кидым амыртылаш» огыт «йӧрате», огыт ярсе.

Чылт укежат огыл. Памар селашке Волжский район гыч, Провой велым, Морко гыч, эсогыл Йошкар-Ола, Килемар, пошкудо Татарстан гыч кондат. Ак тыште эн шулдо: шерме ик килограмм межлан 100 теҥгем гына тӱлыман.

— Паша ышташ кумыл уло — сырье манмет уке. Калык ямдым налеш. Кеч кевытыште налмын качествыже начар, чылажымат пеҥгыдын, чаплын ыштат манаш огеш лий. Ик семын шоналтет да, ожнысо паша мондалтмылан чаманыме шуэш. Но вес могырым таушташ гына кодеш: ме сай пагытыште илена — мындырланаш чыла уло. Сандене изиш йолагайыш каенна.  Тау элым кызытсе вуйлатышыланна. Умбакыжат сайын илаш тӱняште эрык гына лийже.

Чыла пашам Василий Григорьевич пелашыже Лидия Гавриловна дене пырля шуктат: ваш келшен, икте-весылан эҥертен. Л.Кудрявцева шкеже  Курыкмарий район гыч. Самырыкше годымак ты кундемыш толын, вер-шӧр келшен, тыштак ¢мыр пелашым вашлийын. Ешыштышт кок ӱдыр кушкын. Кугуракше марлан лектын, весе Чебоксарыште тунемеш – ача-ава нунылан к¢шыл шинчымашым налаш йӧным ыштеныт.

«Меж паша лавыран вет, кузе ыштымыда шуэш, куштылгырак сомылат уло» манмылан тыгерак вашештышт:

— Ик пашалан тунемат да вара кудалтыме ок шу. Коктын улына вет, неле огыл, — маныт.

Лидия Гавриловнан Карайыште эртарыме Портышкем пайрем годым кок ий почела йоча-влаклан портышкемым йӧрымӧ шотышто мастер-классым эртарен ыле — мондаш ок пу. Тидлан ача-аваж деч тунемын, сандене ты пашам тудо сайын пала.

Кудрявцевмыт шошо-шыже пагытыште пакчаште тыршат, теплицышт уло, пакчасаскам ужалаш ситышым куштат.

Меж вакшысе станокым тӱрлӧ семын ойлат: межым эрыктыме, шерме, почкымо маныт, а Волжский районышто — межым нӱлыктымӧ.

Эдуард Иманаев.

Авторын фотожо.

 Снимкылаште: межым эрыктен чарнымеке, Л.Кудрявцева ш¢дыраш шинчеш; меж вакшысе станок пелен; амалкалче В.Кудрявцев; тыште шке йӧрымӧ портышкемым налаш лиеш.