«Кужу корнышко тарванымеке, мӧҥгеш савырнен пураш ок лий», —

манеш газетнан тачысе унаже, кум шочшан ача Сергей Спепанов. Ик ий наре тудо Таджикистаныште контракт почеш служитла. Шукерте огыл шочмо кундемыш каналташ толын каен.  

Морко район Кокласола ялын эргыже тысе школ деч вара Оршанке педколледжыште физкультурым туныктышылан тунем лектын. 2012 ийыште Советский район Роҥго села гыч Наталья Васильевам марлан налын. Еш пыжашыштым нуно Сергейын шочмо кундемыштыже погеныт. Икмыняр ий ача-аван суртыштышт илымеке, самырык еш Йошкарэҥер ялыште тоштырак пӧртым налын. Самырык суртоза изинек пашаче кушкын, ӧрдыж кундемыш чоҥымо пашаш коштмыжат шукылан туныктен. Сандене икмыняр жап гыч пӧртым ачален, кок шочшан еш у верыш илаш куснен. Сергей ӧрдыж кундемыш пашаш коштын, пелашыже сурт сомылым тӧрлен, пакчам кучен, йочам ончен. Мӧҥгыжӧ каныш кечылан толмыж годым Сергей лым лийде эре пашам ыштен: мончам, гаражым чоҥен. Кумшо йоча шочмеке, самырык пӧръеҥ Таджикистаныш кум ийлан служитлаш каяш шонен пыштен.

– Сергей, контракт почеш служитлаш каяш шонымаш кузе шочын?

Шарнем, пошкудем Геннадий Фёдорович Прокофьевын формо дене тыйым ужам манме шомакшым. Но 2011 ийыште срочно службо деч вара, армийыш пӧртылаш шонымаш йомо.  2013 ийыште МВД-н структурышкыжо пашаш пураш документым погаш тӱҥальым. Но тунам шот ыш лек. Вара эше икмыняр жап гыч УФСИН-ыш йодмашым возенам. Но шинча начаррак ужмылан кӧра тушкат пурен кертын омыл. Шинчалан операцийым ышташ да пел ий гыч толаш темлышт. Мый тыгак ыштышым. Операций деч вара медкомиссийым уэш кеҥеж пытымылан гына эртыман ыле. Тиде жапыште Таджикистаныш служитлаш еҥ-влакым погат манын уверым колынам. Тылеч ончычат тушко каяш йодмашым возенам, но ачамын самырык годым ыштыме йоҥылыш пашажлан кӧра налын огытыл. Ачам ош тӱня дене чеверласен, сандене ондакысе документше-влакым архивыш кусарыме.

Тыге Морко рӱдӧ эмлымверышке медкомиссийым эрташ кайышемла, ала-можо мыйым военкоматыш пураш таратен. Ала кертам, ала уке шонымаш дене Таджикистаныш колташ йодым. Военкомат пашаеҥ вигак Йошкар-Олаш йыҥгыртыш да ик-кок минут гыч вашмутым пуыш, медкомиссийым эрташ каласыш. Тыге пошкудем Геннадий Фёдоровичын мутшо шукталтын.

– Тугеже, медкомиссийым эртымек, вигак Таджикистаныш колтеныт?

Контрактный службыш кайыме деч ончыч ик тылзе подготовкым эртыман. Тиде жапыште физический да моральный ямде улмым ончыктыман. Вара тушто колташ але уке иктешлымашым ыштат. Тиде жапыште кумыл уло гын, увольненийлан рапортым возаш лиеш. Мый Елань олаште подготовкым эртенам, тиде жапыште тыгай шонымаш лийын огыл. Тарваненам гын, умбакыже кайыман.

– Молан лач Таджикистан?

Каенам выслугылан кӧра. Тушто ик ий кум ийлан кая. Кызытсе пенсионный реформылан келшышын, 65 ий марте пашам ыштыман. Контрактный службо дене каяш гын, поснак Таджикистаныш, пенсийыш ондакрак лекташ кугу шӱкалтыш лиеш. Шым ий служитлымеке, пенсийыш лекташ йӧн уло.

– Мӧҥгыштет пелашет да кум шочшет кодыныт. Тыгай тора верыш каяш ямдылалтме годым чонлан йӧсӧ лийын, очыни?

Эн ондак, тушко каяш шонымаш шочмеке, садикте лийын. А вара каемак манын пален налмеке, шоналташ логале: ала каяш, ала кодаш.

Икымше верыште, мутат уке, еш лийын. Но кызытсе илышыште республик деч умбак кайыде, кугу оксам ышташ ок лий. Кушто-гынат пашам ыштыман, йоча-влакын ончыкылыкышт нерген шоныман. Тылеч ончыч мый Озаҥ ола воктене оптовый пазарыште охраныште икмыняр ий пашам ыштенам. Вахте дене кудалыштынам: кок арня пашаште, кок арня мӧҥгыштӧ. Тушто паша неле, ныл шагат эр гыч йӱд марте йол ӱмбалне шогыман. Тыгодым тазалык начарештеш.

Таджикистаныш каяш йӧн лекмеке, эн ондак пелашем дене каҥашенам. Тудо мыйым вигак умылыш, чараш ыш тӱҥал. Контрактник-влак кокла гыч шукын ешыштым пеленышт наҥгаят. Туге гынат, контрактный службыш кайымеке, ешым пелен вигак наҥгаяш огеш лий. Можым, кузежым эше от пале. Икшыве-влакым кум ийлан вес элышке, вес йылме дене кутырышо, вес тӱняумылымашан калык коклаш наҥгаяш шонымаш вашке йомо.

– Таджикистаныш миен шумек, могайрак кумыл лийын?

Морально чот неле ыле. Поснак кум тылзе. Еш тушто, тый тыште. Чон коржеш, кӱрыштеш… Жап чыла эмла, маныт. Тунем шуым, пеҥгыдемым. Йочам-влакым 10 тылзе ужын омыл. Тиде жапыште пелашем икшыве-влак дене ача-аваж воктеке, Роҥго селаш илаш кусныш. Тушто паша верат уло, йоча-влакым йочасадышке изи ийготанымат налыт. Кӱлеш годым эҥертыш эре воктенак. Шукерте огыл Роҥгышто шке суртан лийна. Кугуракше, Вика, шыжым Ӱшнӱр школыш икымше классыш тунемаш кайыш. Аксар ден Арслан эргым-влак йочасадыш коштыт.

– Тушко кайыметлан от ӧкынӧ?

Уке. Марий калык ойлымо почеш, пӧрт гыч лектын, кужу корнышко тарванымеке, мӧҥгеш савырнен пураш ок лий.