Коля йӱштымужо чер нерген мом палена?
Пижедылше икмыняр черын симптомышт ик гай лийыт. Садлан кажныжым ойырен моштыман. Таче ОРЗ семын тӱҥалше моткоч шучко коля йӱштымужо чер дене палдарена. Мыланна тидын нерген Йошкар-Оласе 1-ше номеран поликлиникын Эшкинин уремыште верланыше филиалыштыже пашам ыштыше врач-инфекционист Людмила Юрьевна Ахиева каласкала.
– Мо тугай коля йӱштымыжо?
– Тиде черым ГЛПС (геморрогическая лихорадка с почечным синдромом) манына. Тудо айдемын организмышкыже чодырасе коля, утларакшым грызун манме тӱшкашке пурышо рыжая полёвка лӱман коля деч логалеш. Чер колян шондыжо, терысше, укшинчыктышше (экскремент) гоч кусна. Тушто улшо вирус-влак кукшо, ночко, йӱштӧ игече годымат аралалт кодыт, южышто шарлат. Тиде черын корныжо кум тӱрлӧ лиеш.
Икымше: пуракым шӱлымӧ годым экскремент-влакын вирусышт юж гыч шӱлышгорныш логалыт. Сад-пакчам эрыктыме, тӱрлӧ помещенийым рончымо, колым кучымо, чодыраште пум ямдылыме, саскам, поҥгым погымо годым черым солалташ лиеш. Садлан тиде случайым пӱртӱсыштӧ пижше чер семын умылтарат.
Кокымшо: колям кид дене кучымо годым. Мутлан, чара кидын пакчагӧргыштӧ эрыктыме сомылым шуктымо годым йоҥылыш коля пыжашым кученда. Коля киддам пурлын колтен, тунам вирус вӱр гоч организмыш логалеш. Моткоч тӱткӧ лийман!
Кумшо: алиментарный заражений маналтеш. Вирус кочкыш але вӱд гоч логалеш. Коля кудалыштме верыште кочкышым кодыман огыл. Тыгай кочкыш гоч адакат коля йӱштымужо пижын кертеш.
Вигак темлем: оралтым рончымо, тӧрлымӧ годым, чодыраште пашам ышыме але поҥгым погымо годымат шӱлышгорным вирус деч аралаш манын, мамык марлян повязкым чийыман. Тудым вӱд дене нӧртыман, тунам шӱлаш куштылгырак лиеш. Чара кид дене нимом ида тӱкале, кеч-могай кочкышым коля логалдыме верыште аралыза.
– Черым кузе палаш лиеш?
– Инкубационный манме жап 45 кече наре шуйна, но утларакшым 14-20 кече лиеш. Пӱсӧ стадийыште тудо ОРЗ чер семын палдырна, но, вич кече эртымек, огыда тӧрлане гын, ГЛПС манын пеҥгыдемдаш лиеш. Черле деч радамын йодыштмек, тудын состоянийжым тӱткын эскерыман. Капкыл температур кӱза, умша кошка, шинча тӱтыраҥеш, йошкарга, ӱнар пыта, шӱргӧ чеверга, верге тураште коршташ тӱҥалеш, шондо шагал лектеш, нер але моло орган гыч вӱр йога. Тыгай симптоман еҥ-влакым иканаште эмлымверыш колтыман. Врач деч посна шке гыч нимогай эмлыме курсым тӱҥалман огыл! Тиде черым эмлымверыште гына тӱрыснек эмлаш лиеш, кӱлеш мероприятийым ыштымек, организмыште вирус огеш код. Тиде чер эмлалтеш, уэш огеш пиж. Но жапыштыже от эмле гын, колымаш марте шукта. Шоналтыза!
– Кызыт – кеҥеж, коля-шамыч чыла вере улыт. Ялыште илыше-влак тугеже эре лӱдыкшӧ ситуацийыште илат. Мом ыштыман?
– Мӧҥгысӧ коля-влак эҥгекым огыт кондо, вирусым чодырасе коля, поснак рыжая полёвка шаркала. Туге гынат эреак шекланыман, арулыкым кучыман. Чодыра гыч колям сакен толшо пырысымат, коляжымат чара кид дене ида кучо!
– Йоча-влак чӱчкыдын черланат мо?
– Тӱҥ шотышто 35-60 ияш пӧръеҥ-влак туешкат. Икшыве-шамычын черланыме случайышт шагал палдырна, укеат манаш лиеш. Республикыштына тиде чер дене эн чот Медведево, Килемар, Оршанке, Марий Турек да Звенигово районлаште черланеныт. Вергым ик ий гыч вич ий марте чот эмлыман. Тиде пижедылше чер деч нимогай прививкым огыт ыште. Эмлымверыште чыла анализым сдатлен, чоткыдо эмлыме курсым мучаш марте шуктен, эмлалтман, тунам веле айдемын тазалыкше саемеш.
– Кызыт эше могай пижедылше чер шарлен?
– Игече йӱран улмылан кӧра пудий-влак шагалемын огытыл, садлан пудий боррелиоз чер палдырна. Тидат шкешотан шучко чер. Чодыраште пудий пурлмылан кӧра инфекций организмыш логалеш да тӱрлӧ органым: нерве, вӱргорно да шӱм системылам, коваштым, йыжыҥым локтылеш. Вигак медучрежденийыш кайыман, пудийым кораҥдымек, тудым могай инфекцийым шаркалыме шотышто тергаш колтыман.
Ме пӱртӱс лоҥгаште, чодыран верыште илена. Нине чер уло манын, чылт нигуш лекде, нимогай мланде пашам ыштыде илаш огеш лий. Кеч-кунамат тӱткышым кучыман да тазалык верч азапланыман.
Людмила Ахиева Саратов оласе мединститутым 1988 ийыште тунем лектын. Йошкар-Оласе инфекционный эмлымверым ятыр ий вуйлатен. Кызыт Йошкар-Оласе 1-ше номеран поликлиникын Эшкинин урем, 3-шо номеран пӧртыштӧ верланыше филиалыштыже врач-инфекционистлан пашам ышта. Тыгак МарГУ-што медицине факультетыште студент-влакым туныкта. Кӱшыл квалификациян врач. «Коля йӱштымужо» теме дене диссертацийым арален.