Юмынӱдыр-влакын ойгышт

…але молан ӱдырамаш-влак аракам йӱаш тӱҥалыт?

Ӱдырамаш – пӱртӱсын ныжыл шочшыжо, лывырге саскаже, умылаш лийдыме туштыжо. Тудын чон тӱняжым, кӧргӧ кумылжым шижын мошташ куштылго огыл. Кокланже ӱдырамаш-влак шкенытым шке умылен огыт керт дыр. Ала садлан ушыштым арака дене аҥыртылыт.

Илыш кугорно тайылеш эмганыше, кочывӱд таман тӱтыра лоҥгаште йомшо ныжыл пеледыш-шамыч – йӱшӧ ӱдырамаш-влак. Лач нунын нерген Медведево районысо Куяр посёлкышто верланыше наркологий диспансерын вуйлатышыже Нина Аркадьевна Першина дене мутланышна.

Чаркаште – чон ласкалык?

Мо айдемым йӱаш тарата? Врач-нарколог-влак эн ончычак генетике нерген ойлат. Аракам подылаш йӧратыше ача-ава-влак шочыктымо икшывыштлан ӱмырешлан арака «тамгам» шынден пуат. Тыгай йоча кушкын шумекше кочывӱдым тамла гын, тудлан пеш вашке шӱмаҥ кертеш. Молан манаш гын организмыштыже дофамин (куан шижмашым шочыктышо гормон) шагал. А алкоголь тудым лукташ полша.

Умбакыже пайрем йӱла-влак да илышыш «пурен шичше» у йӱла-шамыч нерген каласыман. Тыгайже кызыт моткоч шуко. Кеч-могай кечым нал – эре пайрем, пайремлен гына ситаре! А пайремым ме кузе эртарена? Кочывӱд дене. Подылаш амал тӱжем дене уло! Врач-влак шижтарат: сыра, ма, йошкар арака, пеҥгыдырак ош арака – чылажат ик тӱрлӧ аяр.

Молан пӱртӱсын мотор шочшыжо – ӱдырамаш – кочывӱд дене таҥлалтеш, молан аракам йӱаш тӱҥалеш? Нине йодышлам рашемдаш Нина Аркадьевна полшыш.

– Паледа, диспансерыште пашам ыштыме жапыште могай гына илыш историйым ужмо огыл. Эмлалташ толшо-влак кокла гыч 30 процентше  – ӱдырамаш. Кажнын пӱрымашыже ойыртемалтше, шонаш таратыше. Тӱҥ шотышто ӱдырамаш-влак тыгай амаллан кӧра йӱаш тӱҥалыт:

  1. Ӱдырамашын чон тӱняже моткоч ныжыл. Арам огыл нуным «слабый пол» маныт. Илышыште лекше нелылыкым нуно эреж годым сеҥен огыт керт. Поснак икшывым шкетын ончен-куштышо ава-влаклан йӧсӧ. Паша шотышто нелылык уло, лишыл еҥ илыш дене чеверласен да молат… Тыгай годым вий пытыме гай чучеш, депрессий лиеш, ойгырымаш да стресс. Йӧсланыше да тургыжланыше ӱдырамашлан куштылгылык – арака чаркаште. Пуйто тудо лыпландара да кумылым нӧлта.
  2. Ешыште умылыдымаш улмылан кӧра. Келшымаш, куан да пиал огыт сите. Пелаш ок пагале, ок йӧрате. Тыгай годым ӱдырамаш шкенжым кӱлдымылан шотла, йӧрдымыш луктеш. Чоным лыпландараш манын, изин-изин подылаш тӱҥалеш…
  3. Тиде ӧрыктара, но тыгеат лиеда. Ешыште тӱжвач ончымаште чыла сай. Но южгунам пӧръеҥ мӧҥгыштӧ аракам подылеш. Паша деч вара але вес амал дене. Тидлан кӧра ӱдырамаш-влак, кочывӱд марийлан шагалрак логалже манын, шкеак подылаш тӱҥалыт. Вара эркын-эркын аракалан тунемыт.

 

Черым пален налаш неле

Арака пушан, соптыра, йыгыжге еҥ-влакым кӧ ужын огыл? «Алкоголик» але «алкоголичке» манмым колмеке, ушышто лач тыгай образ сӱретлалтеш. Поснак йӱшӧ ӱдырамашын образше йырныкын чучеш. Но алкоголизм черын тӱҥалмыж нерген тӱжвал сыным ончен палаш куштылгыжак огыл.

Ӱдырамаш-влак арака йӱмылан кӧра моткоч вашталтыт, чын. Но вик огыл. Аракам йӱмӧ черын пижмыжым ны лишыл еҥ, ны родо-тукым огыт шиж. Тылеч посна аракам подылшо ӱдырамаш-влак шкештат азапыш логалмыштым вигак огыт умыло. Весела компанийыште, пайремыште, уна-влак дене пырля веле подылам манын шонат. Но пӧръеҥ дене таҥастарымаште ӱдырамаш кок пачаш вашкерак аракалан тунемеш. Вич ий жапыште изин-изин подылмаш черланашлан сита веле», – каласыш Нина Аркадьевна.

Шукыж годым ӱдырамаш-влак чыла деч шып йӱыт. Нуно еҥын мыскылыме да намысыш лекме деч вожылыт. Шкенжым алкоголик улам манын, нигӧ ок шоно. Шкем шке аралаш шӱдӧ амал лектеш: «Мый вет изиш (южгунам) гына…», «Нойымылан веле…», «Таче лиеш…» да тулеч молат. Тидлан кӧра черын икымше стадийлаштыже айдемылан полышым пуаш огешат лий.

 
Пӧръеҥ гай огытыл

Ӱдырамаш алкоголизм але пӧръеҥ алкоголизм… Такшым тиде чер тыге ок ойыралт. Тудо кажнылан икте – шучко да чоя. Но ӱдырамаш-влакын аракам йӱмышт поснак тургыжланаш тарата. Вет ӱдырамаш пӧръеҥ гай пеҥгыде капкылан огыл. Нуно ик нарак йӱыт гынат, алкоголь кажнылан тӱрлӧ влиянийым ышта. Тудын организмже, аяр логалмеке, вес семынрак пашам ышта. Теве икмыняр пример:

  • Пӧръеҥ дене таҥастарымште ӱдырамашын нервный клеткыже-шамыч да клетке кокласе кыл-влакын структурышт вичкыж. Аракам йӱаш тӱҥалме пагытыштак нерв импульс-влак начарештыт, тыге уло нервн системе локтылалтеш;
  • Ӱдырамаш организм пӧръеҥ деч лывыргырак: вуйдорыкым аяр деч аралыше мембрана (гематоэнцефалический барьер) начаррак, садлан алкоголь вуйдорыкысо нейрон-влакым вашке авалта. Тиде адакат нерв системым пужа;
  • Ӱдырамашын мокшыжо алкогольлан кӧра пӧръеҥын деч писынрак локтылалтеш, цирроз вашке тӱҥал кертеш;
  • Шолора сайын пашам ышта, садлан алкоголь вӱргорныш писынрак шыҥа;
  • Менструаций але менопаузо годым ӱдырамашын гормонжо-влак пеш вашке вашталтыт. Тиде амал дене организмыш алкоголь чотрак логалеш;
  • Этанол ӱдырамаш организм гыч коваште да верге гоч начаррак лектеш. Тугеже тудо ятыр жап организмыште кодеш.

 

Шоналтыза!

Российысе статистике почеш 30 ийыш шудымо 82% ӱдыр (ӱдырамаш)-влак алкогольым чӱчкыдын подылыт. Тышеч пелыже 16 ий гыч 21 ий марте аракалан тунем шуыт. Нуным черле-влак радамыш пурташ лиеш.

Кажне гана кочывӱдым подылмо деч вара йӱшӧ еҥ шке капкылжым аракалан туныкта. Жап эртымеке, организм алкогольым шукырак да шукырак «йодаш» тӱҥалеш. «Вуйыш ок пу» маныт подылаш йӧратыше-влак. Тыге пеҥгыдырак алкогольым йӱаш тӱҥалыт. Тиде – чер деке корно.

Алкоголь – нейротропный аяр. Тудым подылшо ӱдырамашын ушыжо вес семын пашам ышта, шкем кучен моштымо койыш йӧршын йомеш. Поснак пӧръеҥ дене. Ик йоҥылыш ошкыл уло илышым локтыл кертеш.

Илыш ончыкта: моткоч шуко ӱдыр (ӱдырамаш) пӧръеҥ дене йӱшывуя малымылан кӧра мӱшкыраҥеш. Тидыже шочшаш йочан тазалыкшылан эҥгекым ышта: капкыллан ма, уш-акыллан ма.

 

Мом ыштыман?

Арака чер мемнан илышнам ынже пужо манын, эн куштылго йӧн – йӧршеш кочывӱдым подылаш огыл. Но кызытсе пагытыште тидым кажныже ыштен ок керт. Тидлан келге уш-акылан лийман, шкем шке эскерен мошташ кӱлеш. Тидын шотышто Нина Аркадьевна Першина тыге каласыш:

Марий калык – пашам йӧратыше калык. Тыгодымак ме поро кумылан, проста, мутым колыштшо улына. Весын кумылжым волташ ӧрына. Ты амал денат шукын подылаш тӱҥалыт, отказен огыт мошто. Тидым умылаш кӱлеш. Пеҥгыдырак койышан лийман, «огым» манаш тунемман.

Паша улмо годым аракам подылмо нерген от шоно. Садлан шкалан иктаж сомылым кычалаш кӱлеш. Ӱдырамаш-влак, мутлан, кидпашам ыштен кертыт. Тиде кумылым моткоч нӧлта, чоным кандара. Чон нерген ойлаш гын, каласыме шуэш. Кызытсе пагытыште айдеме-влаклан нравственно-этический манме воспитаний ок сите. Чон поянлык – тӱҥ верыште. Тидым умылышо-влак арака дене огыт аҥыргыл.

Шарныза: арака – аяр, аяр дек тунемше еҥ – черле. Капкыл тазалык шотышто веле огыл, шӱм-чон шотыштат. А черлылан полышым пуыман. Тиде чер деч вожылман огыл, лӱдаш ок кӱл. Тудым эмлаш лиеш. Лиеш да кӱлеш.

Куяр посёлкышто верланыше наркологий диспансер:

Центральный урем, 42-шо пӧрт.

Тел. 8 (8362) 5736-21, 8 (8362) 5735-22