Йочадам аралыза!

Пытартыш жапыште соцсетьыште йоча да подростко-влаклан аяран жвачкым (але кампеткым) пуэдыме нерген увер кумдан шарлен. Шукынжо ты аярым снюс манын лÿмденыт. Мо тиде? Чынже денак Республикысе тунемме верла воктене йоча-влаклан тиде шучко пÿрыткам пуэдат мо?

Ты йодыш шотышто Марий Элысе МВД-н наркотикым шаркалымым тергыме управлений отделжым вуйлатыше Н.Г.Отмахова дене мутланышна.

«Об охране здоровья граждан от воздействия табачного дыма и последствий потребления табака» Федеральный закон почеш 2015 ийыште элыштына снюсым (умшаш пыштен шупшмо тамакым) ужалымым чарыме. Тугеже снюс ужалымаште нигузе лийын ок керт. Но производитель-влак вес настам шонен луктыныт. Кызыт кевытлаште никотинан вартышым ужалат. Тудо изиш вес тÿрлö, но садак аяр. Поснак йоча да подростко-влаклан. Такшым пачкыште маркировко уло: «18+».

Ме кызытеш закон почеш тудым ужалымым чарен огына керт, но ты шотышто пашам шуктена. Шукерте огыл Марий Элысе кугыжаныш Погынышто никотинан вартышым ужалымым чарыме нерген каҥашышна. Россий кÿкшытыштö огыл гын, кеч республикыштына законыш вашталтышым пурташ тыршена, – мане Наталья Геннадьевна.

 

Паледа гын, увертарыза!

Н.Отмахован ойлымыж почеш, таче кечылан Марий Элыште никотинан вартышлан кöра туткар лийме увер лийын огыл. МВД пашаеҥ-влак тÿрлö тунемме учрежденийла дене пашам ыштат, вашлийыт, мутланат, умылтарат, эскерат. Кызытеш нимогай жвачкым я кампеткым пуэден коштшо-влакым ужмо я кучымо нерген республикыштына нигö палдарен огыл. Ача-ава-влакат икшывыштын лачак никотинан вартышлан кöра аяргымышт нерген МВД-шке таче марте шижтарен огытыл.

Но туткар уке манаш ок лий. Моло кундемлаште тыгаже уло гын, меат шекланышаш улына. Садлан кажне ача-авам, туныктышо да чыла кугыеҥ-влакым йодына:

никотинан вартышлан кöра иктаж туткар лийын гын, законым пудыртымым паледа гын, Марий Элысе МВД-н шокшо линийышкыже йыҥгыртыза, шижтарыза! Тел. – 68-00-00.

 

Лÿдаш амал уло

Никотинан вартыш кызытеш ужалымаште уло гын, лÿдаш амал уло. Йоча-влак никотинан вартыш нерген палат, тыгайым кевытыште налын, тамлашат шотым муыт. «Юмылан тау, никотин умшам кочкеш, садлан ÿдыр-рвезе-влак тудым шуко жап огыт шупш. Тидыжак туткар деч арала дыр» – мане Республикысе наркологий диспансерын диспансерно-поликлинический отделенийжым вуйлатыше Н.Данилова. Нина Николаевна врач-психиатр-нарколог. Тудо умшаш налме никотинан аяр-влак нерген каласкалыш. Ача-ава-влаклан мом шотыш налман да туткар деч аралалташ манын, мом ыштыман, умылтарыш.

 

Икшывын аяр дене варналтмыжым кузе палаш?

  • Йылме йымак пыштыме але шупшын нелме никотинан вартыш-влак тамак дене таҥастарымаште огыт ÿпшалт. Садлан икшывын тудым тамлымыжым пуш дене пален налаш ок лий. Но никотин садак вуйым аҥырта. Тидлан кöра йочан койышыжо вес тÿрлö лиеш. Шочшыда эркын але умылаш лийдымын мутланаш тÿҥалеш я эше иктаж вашталтышым шижын кертыда. Икманаш, эскерыза.
  • Иктаж-мо тургыжланаш тарата гын, йочан умшагöргыжым ончалза. Никотин умшам кочкеш. Икымше гана никотиным тамлыше еҥын умшагöргыжö йошкарга. Ятыр жап аяр дене пайдаланымылан кöра умшаште йора-влак налын кертыт. Тыгак пÿй амыргышын коеш, тушто шемалге але ал тÿсанрак лончо палдырна.
  • Вара икшывын кÿсенжым, сумкажым тергыза. Туштö öрыктарыше кагаз, пÿтырка, пачке-влак лийын кертыт.
  • Йочадан школышто кузе тунеммыж нерген утларак пален налза. Урок жапыште койышыжо могайрак? Туныктышын мутшым колыштеш мо? Практике ончыкта: шуко икшыве лачак школышто улмо годым никотинан аярым умшашкыже налеш. Школыштак икте-весе деч тыгай уда койышлан тунем кертыт.
  • Ик эн раш пале никотин дене аяргыме годым лиеш. Организмыш кугурак дозо никотин логалме годым айдеме укшинчаш тÿҥалеш.

 

Мом ыштыман?

Икшыве укшинчеш гын, тудын никотиным тамлымыж нерген паледа гын, öрын ида шого, вашкеполышым ÿжса. Чыла шке эрта манын, вучен шинчыме ок кÿл.

Йоча ок укшинч, но моло пале-влак тургыжланаш таратат гын, жапым шуйкалыде, тудым специалист деке наҥгайыман. Нарколог деке огыл гын, кеч психолог деке. Наркологий диспансерыш чÿчкыдын ача-ава-влак икшывышт дене пырля толыт. Тушто специалист-влак консультацийым пуат. Зависимость уло гын, умбакыже анонимно эмлалташат йöн уло. Тыштак вÿрым, шондым тергат да мом ышташ кÿлмым рашемдат.

Кеч-мо гынат, икшыве-влак дене никотинан препарат-влакын могай эҥгекым ыштен кертмышт нерген мутланаш кÿлеш. «Колен кертат» манмылан йоча огеш ÿшане.

 

Икшыве палышаш!

Колымаш дене йоча да подростко-влакым от лÿдыктö гын, кузе умылтарыман? Нина Николаевнан ойлымыж почеш, шупшын нелме вартышым але йылме йымак пыштыме никотинан порошокым ÿдыр-рвезе-шамыч ты препарат-влак аяр огытыл маныт. Тыглай тамак дене таҥастарат. Тамакыште никотин деч посна 4000 наре аяр вещества уло гын, пуйто ниныштыже никотин гына. Тиде чын огыл. Эҥгек ок лий манын, ты аярым ужалыше-влак лÿмын ойлат. Шоналташ гын, кеч шикш дене нел, кеч кочкын нел – аярже аярак кодеш огыл мо? Тыгодым йылме йымак пыштен шупшмо вартышыште, мутлан, никотин тамакысе деч икмыняр пачаш шукырак. А никотинлан организм пеш вашке тунемеш. Варажым ты койыш деч утлаш неле лиеш.

Чыла тиде – тазалыклан кугу эҥгек. Никотин тÿрлö черлан «помыжалташ» полша. Мутлан, тыгай вартышым шупшын нелше икшывын пагарже начаррак гын, ты аяр тыманмеш пагарым пытара. Моло капкыл ужаш денат тыгак. А лач подростко пагытыште чыла орган-влак формироватлалтыт. Нуным аяртыме уло илышлан тÿжем черым йодын налме дене иктак.

Тыгай вартышым умшаш налмылан кöра йылмыште, ношмыштö, шÿргыначкаште, тÿрвыштö рак лиеш, пÿй пыта. Шÿвылвÿд дене пырля никотин пагар ден шолораш логалеш. Садлан тушто йора да нолтыш-влак налыт, варажым – рак. Рак чÿчкыдын пагар йымалсе тушто (железаште) лиеш. Вÿрыш никотинын логалмыж дене вÿргорно аҥысыремеш, спазм лиеда. Тидыже шÿм чер-влаклан вияҥаш амал. Южо вартышыш сакырым шуко оптат. Тыге сакыр диабет тÿҥалын кертеш.

Тылеч посна йоча-влакым ача-авашт ончылно мутым кучаш туныктыман. Вет кочывÿд, никотин да тÿрлö наркотический вещества-влак дене аҥыргыше айдеме шке койышыжым ок эскере. Тидлан кöра подростко-влакат законым пудыртен кертыт. Тыгодым титак ача-авалан логалеш. Мутлан, РФ-ысе административный правонарушений-влак шотышто кодексын  5.35-ше статьяже (Неисполнение родителями или иными законными представителями несовершеннолетних обязанностей по содержанию и воспитанию несовершеннолетних) почеш тÿрлö наказаний лийын кертеш. Тидым ача-ава-влакат шотыш налшаш улыт.

 

Умылтарыза!

Туткар эре воктенак. Ме шкенам да икте-весынам аралышаш улына. Поснак икшыве-шамычым ача-ава, лишыл еҥ-влак огыл гын, кö пыдал налеш? Садлан шочшыда-влак дене мутланыза, алкоголь, никотин, наркотик-влакын шучкылыкышт нерген умылтарыза. Йоча-влак сай ден удажым ойырен моштат гын, ушан-шотан, таза айдеме лийын кушкыт.